گروه بین‌الملل مشرق – شورای امنیت سازمان ملل متحد قطعنامه ۲۲۵۴ تحت عنوان «نقشه راه عملیات انتقال سیاسی در سوریه» را جمعه شب گذشته مورخ ۲۸/۹/۱۳۹۴ با اجماع کامل اعضاء به تصویب رساند. این قطعنامه، جدید ترین تلاش بین المللی صورت گرفته برای حل سیاسی بحران سوریه قلمداد می شود که در آن اعضای شورای امنیت خواستار توقف جنگ و آغاز مذاکرات صلح از اول ژانویه ۲۰۱۶ میلادی زیر نظر سازمان ملل شده اند.

بسیاری از تحلیل گران و کارشناسان مسایل سیاسی تصویب قطعنامه مزبور را از این جهت که قدرت های بزرگ از جمله آمریکا و روسیه به رغم وجود اختلافات در مورد مسایل اساسی تر بحران سوریه در شورای امنیت به تصویب رسانده اند، یک تحول بزرگ در روند مسایل سوریه می دانند. به خصوص اینکه از ابتدای بحران و جنگ در سوریه تاکنون، این برای اولین بار است که آمریکا و روسیه بر سر مفاد یک قطعنامه به اشتراک نظر رسیده اند.

با این وجود، در شرایطی که هیچ گونه قرائن و شواهدی در صحنه میدانی و منطقه ای مبنی بر اراده و آمادگی تمامی طرف ها برای مشارکت و ورود به روندهای سیاسی جدی به چشم نمی خورد، معنا، مفهوم و اهمیت قطعنامه ۲۲۵۴ شورای امنیت سازمان ملل که بسیاری از تحلیل گران آن را برای آغاز فرایند صلح سازی در سوریه مثبت ارزیابی کرده اند، چه می تواند باشد؟

برآیند مجموعه دیدگاه های موجود برای ارائه پاسخ صحیح به پرسش مزبور بیانگر آن است که هنوز نمی توان در مورد تاثیر قطعنامه مزبور بر چشم انداز صلح در سوریه اظهار نظر قطعی کرد و به نظر می رسد ضمن اینکه نباید اهمیت این قطعنامه را از جنبه های مختلف مورد غفلت قرار داد، اما برخی ملاحظات جدی در مورد نتیجه گیری از آن وجود دارد که در زیر به آن ها می پردازیم:

الف- اهمیت قطعنامه ۲۲۵۴

کارشناسان اهمیت قطعنامه ۲۲۵۴ شورای امنیت در مورد سوریه را حداقل از ۳ جنبه زیر مورد ارزیابی قرار داده اند:
۱-محتوای قطعنامه؛ بر اساس این قطعنامه، مذاکرات میان نظام و مخالفان از ژانویه ۲۰۱۶ به منظور تلاش برای برقراری آتش بس آغاز خواهد شد. قانون اساسی جدید با نظارت سازمان ملل ظرف ۶ ماه تدوین و پس از آن انتخابات ظرف ۱۸ ماه برگزار می شود. بنابراین مشاهده می شود که مدت ۲ سال برای طی کردن روند انتقالی قدرت در این قطعنامه در نظر گرفته شده است.

کارشناسان معتقدند، قطعنامه جدید در مقایسه با طرح های سیاسی قبلی حاوی پیشنهادات مشخص و ملموس تری است و از این جهت مثبت است؛ چرا که حاوی نکات مهمی چون ضرورت برقراری آتش بس، برگزاری انتخابات و احترام به تصمیم گیری مردم در مورد نظام سیاسی آینده می باشد. در عین حال، به نظر می رسد قطعنامه مزبور به دلیل آنکه در مورد تعیین فهرست گروه های تروریستی فاقد اظهار نظر رسمی است و همچنین هیچ اشاره ای به آینده بشار اسد در آن نشده، از ویژگی منفی برخوردار است.

۲-توافق قدرت های بزرگ؛ با توجه به اینکه غرب طی ماه های اخیر به نسبت گذشته در مورد تروریسم و پیامدهای آن بیشتر نگران شده و تداوم حضور و رشد گروه های تروریستی را به زیان خود ارزیابی می کند، به نظر می رسد انعکاس این نگاه را می توان در تصویب قطعنامه ۲۲۵۴ مشاهده کرد. ضمن اینکه قدرت های اصلی عضو شورای امنیت در یک همسویی کلان تر و استراتژیک تر اراده شان را برای کنترل تحولات و رفتارهای غیر قابل پیش بینی در آینده نشان دادند.

با این وجود، نباید انتظار داشت این اراده قدرت ها به صورت مستقیم تاثیر چندانی بر فضای کنونی جنگ و تروریسم در سوریه داشته باشد و به نظر می رسد تصویب قطعنامه مزبور صرفا یک اقدام به منظور پاسخ به انتقادات جهانی نسبت به بی تحرکی سازمان ملل و ضعف چندجانبه گرایی بین المللی با محوریت قدرت های بزرگ باشد.

۳-تاثیرگذاری بر آینده سوریه؛ تحلیل گران معتقدند این قطعنامه از این جهت که خواستار کناره گیری بشار اسد به عنوان پیش شرط آغاز مذاکرات نشده است، مثبت است. که البته این مساله نیز به معنی عقب نشینی غربی ها از مواضع قبلی شان است. در عین حال، تصویب قطعنامه ۲۲۵۴ بدین معنی است که به رغم گذشت چهار و نیم سال از جنگ و خونریزی در سوریه، هنوز می توان برای حل سیاسی بحران سوریه در آینده امیدوار بود.

ب-ملاحظات

در مورد نتیجه گیری از آثار قطعنامه ۲۲۵۴ شورای امنیت بر چشم انداز صلح سازی در سوریه هنوز موانع و چالش های جدی وجود دارد. بنابراین در طرح نگاه های خوشبینانه نسبت به این موضوع باید ملاحظات جدی زیر را مورد توجه قرار داد. این ملاحظات و پاسخ به آن ها به منزله آزمون قطعنامه ۲۲۵۴ قلمداد می شوند:

۱-روند تحرکات و اقدامات برخی کشورهای منطقه مانند عربستان، قطر و ترکیه در حمایت آشکار از گروه های تروریستی هنوز ادامه دارد و بنابراین این پرسش مطرح است که آیا این کشورها با روندهای سیاسی بین المللی همراهی خواهند کرد؟
۲-با توجه به زمانبندی تعریف شده در قطعنامه که حدود ۲ سال طول می کشد، آیا این قطعنامه می تواند تضمین کننده صلح در سوریه باشد؟
۳-این فرضیه که غرب بخواهد از آغاز مذاکرات سیاسی میان نظام سوریه و مخالفان به عنوان فرصتی برای تغییر موازنه قوا به زیان نظام سیاسی استفاده کند چقدر محتمل است؟

بنابراین در خوشبینانه ترین حالت، می توان تصویب قطعنامه شورای امنیت را نتیجه اراده و توافق قدرت های بزرگ با هدف آزمون تلاش های دیپلماتیک بین المللی در چارچوب شورای امنیت دانست و کارکرد حداقلی این اقدام در شرایط کنونی، تلاش برای رفع مسئولیت های بین المللی در قبال مسایل و فجایع سوریه است.