در نتیجه تحولات و پیچیده شدن محاسبات طرفهای بینالمللی و منطقهای ، مناطق مختلف سوریه به ویژه بخشهای شمالی این کشور شاهد درگیریهای مستمری است. ازسویی دیگر بروز پدیدهای به نام نیروهای دموکراتیک سوریه متشکل از یگانهای حمایت مردمی کرد نیز وارد خط درگیریها شمال سوریه شده تا براساس برنامههای آمریکا زمینه را بیش از پیش برای فدرالی کردن سوریه مهیا کنند. گرچه از ۲۷ فوریه گذشته آتشبسی در میان گروه های تروریستی مسلح به استثنای جبهه النصره و داعش اعلام شده، اما این آتش بس تاثیرات چندانی در عرصه مبارزات نداشته است.
۱-جبهه شمالی و حلب:
نیروهای دولتی سوریه با پشتیبانی جنگندههای روسیه و عناصر محور مقاومت منطقهای پیشرویهای خود را در حومه شمالی حلب در ماههای اخیر افزایش دادند. در جریان درگیریهایی که از فوریه ۲۰۱۶ آغاز شده، این نیروها موفق شدند حومه شمالی حلب یعنی تل جبین و تل باشکوی را تحت سلطه خود گرفته و امنیت را به آنها بازگردانند. این گروهها همچنان به مبارزات خود برای قطع تمامی مسیرهای امدادی گروههای تروریستی از مرزهای ترکیه ادامه میدهند. نیروهای مقاومت و ارتش سوریه همچنین موفق شدند محاصره دو شهر شیعهنشین نبل و الزهرا را بشکنند. این اتفاق با تسلط بر دو منطقه حردتنین و معرصه الخان اتفاق افتاد.
بعد از ورود نیروهای دموکراتیک سوریه که از حمایت آمریکا برخوردار هستند، دولت سوریه تاکتیک توزیع نقشها را دنبال کرده و برخی از جبهههای مبارزات را به این گروه واگذار کرده است. نیروی هوایی سوریه نیز همراه با جنگندههای روسی مناطق استقرار ارتش آزاد در ارتفاعات را هدف قرار داده و سعی دارد تا بیشترین حد ممکن دستاوردهای اخیر خود را تثبیت نماید. از سوی دیگر درگیریهای حلب شمالی نیز از می گذشته تاکنون با پیشرویها و عقبنشینی ها بین داعش و ارتش آزاد ادامه داشته است.
در حومه غربی حلب حمله نیروهای دولتی به مناطق بیانون و عندان و حیان ادامه پیدا کرد. این حملات همراه با حضور گسترده هواپیماهای روسی از یک طرف و توپخانههای دولتی از طرف دیگر بود که در منطقه تل باشکوی مستقر بودند. حجم این حملات و موشکهای شلیک شده به این مناطق نشان دهنده انگیزه دولت برای پیشروی زمینی در این مناطق در جهت تأمین امنیت دو منطقه نبل و الزهرا و خطوط امدادی این دو منطقه از نواحی جنوبی بود. همچنین فشارهای نیروهای دولتی در اردوگاه حندرات و کفرحمره و طریق کاستلو نیز ادامه پیدا کرد، چرا که تنها گذرگاه باقیمانده برای گروههای مسلح جهت ارتباط با دنیای خارج از حلب به سمت منطقه باب الهوی تا ادلب بود.
در حومه جنوبی حلب از روز ۹ آوریل ۲۰۰۶ تاکنون درگیریها بین نیروهای محور مقاومت از جمله مستشاران ایرانی و اتاق عملیات جبهه تروریستی جیش الفتح ادامه پیدا کرده است. ایران یگان ویژه ۶۵ خود را برای مشارکت در این درگیریها به منطقه العیس ارسال کرده است. از آغاز می گذشته تاکنون نیروهای جیش الفتح موظف شدند منطقه الخادلیه و بلندی های خان طومان را از آن خود کنند و بعد از آن نیز شهر خان طومان را به تصرف در آورند. مساحتی که گروههای تروریستی جیش الفتح در این چند ماه موفق به تسلط بر آن شدند ، حدود ۲۷ کیلومتر مربع است.
در حومه شرقی حلب نیروهای دموکراتیک سوریه در اواسط می از آغاز جنگ برای آزادسازی شمال الرقه خبر دادند. همزمان با این اتفاق آمریکا نیز اعلام کرد که تعدادی از کارشناسان نظامی خود را برای نظارت بر روند درگیریها در حومه شمالی الرقه به منطقه اعزام کرده است، با این وجود ماهیت جغرافیایی حومه شمالی الرقه واستفاده داعش از تجهیزات بمب گذاری شده، نیروهای کرد را وادار کرد که این عملیات را به تعویق بیندازد.در روز ۳۰ می این نیروها از آغاز جنگ منبج با پشتیبانی هواپیماهای ائتلاف آمریکایی خبر دادند که تا ۸ ژوئن بالغ بر ۸۵ حمله هوایی در منبج و اطراف آن انجام داده بود. فشردگی حملات هوایی منبج باعث شد عناصر داعش از بخش عمده ای از مراکز استقرار خود در این مناطق عقبنشینی کرده و مساحتی بالغ بر ۴۴۸ کیلومتر مربع را ترک کند.
۲- جبهه مرکزی (لاذقیه ، حماه و حمص)
نیروهای دولتی سوریه در فوریه گذشته تسلط بر منطقه کنسبا در حومه شمالی لاذقیه را به دست گرفتند ، یک ماه پیش از آن نیز این نیروها مناطق ربیعه، سلمی و دورین را تحت سلطه خود گرفته بود. بعد از این پیشرویها و همزمان با اعلام آتش بس ، نیروهای دولتی استحکامات خود را در مواضع هم جوار استان ادلب تقویت کرده و نیروی هوایی آن مناطق نزدیک به کنسبا را هدف قرار دادند. حملات هوایی دیگری نیز در اتوبان حومه لاذقیه به شهر جسرالشغور در استان لاذقیه صورت گرفت تا بتواند از این آتش بس در جهت پیشروی به سمت شرق جسر الشغور و تأمین امنیت مواضع نظامی مهم در سهل الغاب استفاده کند.
گروههای تروریستی که توجهی به آتشبس اعلام شده نداشتند، در مناطق مختلف از جمله خربه الناقوس و خشبا و البیضا اقدام به نقض آتش بس کردند، در همین چارچوب از آغاز ژوئن نیروهای دولتی مواضع مخالفان در جبل الاکراد و الترکمان در شهر الکبانی را هدف قرار دادند.
در حومه شمالی حمص / حماه جنوبی نیروهای دولتی شهر دیر الفردیس را در ژانویه ۲۰۱۶ تحت کنترل خود گرفتند. اما پس از اعلام آتش بس ، گروههای وابسته به ارتش آزاد به مناطق تحت سلطه دولت سوریه در منطقه الزاره حمله کرده و این منطقه را تحت تسلط گرفتند.
۳- جبهههای جنوبی ( قلمون شرقی، غوطه شرقی و غربی و درعا و القنیطره)
نیروهای دولتی با استفاده از درگیریها و اختلافات ایجاد شده بین جیش الاسلام و جیش الفسطاط موفق شدند بخش جنوبی غوطه شرقی غیر از منطقه حرستا القنطره را تحت تسلط خود بگیرند. این مناطق از لحاظ استراتژیک برای دولت بسیار مهم بود، به گونهای که موفق شد بخش عمدهای از مناطق غوطه را تحت اختیار خود گرفته و یکی از منابع مهم امدادی تروریستها را که از مزارع مردم در این منطقه بود، قطع کند. این اتفاق باعث شد مسیر فرودگاه دمشق نیز با امنیت بیشتری همراه شود.
در غوطه غربی گروههای تروریستی ارتش آزاد در ۳۱ می موفق شدند منطقه دیرخبیه را تحت سلطه خود بگیرند. آنها به این ترتیب تلاش کردند مسیرهای امدادرسانی برای مواضع تحت سلطه خود در غوطه غربی مهیا کنند. دولت سوریه و نیروهای مقاومت نسبت به این اقدام واکنش نشان داد و مناطق مختلفی در خان الشیخ و زاکیه و البیضا را هدف قرار دادند. حملات موشکی متعددی نیز بر ضد منطقه داریا صورت گرفت.
در درعا و القنیطره نیروهای دولتی موفق شدند منطقه شیخ مسکین را تحت تسلط خود بگیرند ، با وجود اینکه ارتش آزاد بارها ادعای تلاش برای اشغال درعا البلد را مطرح کرده ، اما همچنان جبهه جنوبی با آرامش همراه است. آخرین درگیریهای موجود در این جبهه در استان درعا بین یگانهای تروریستی ارتش آزاد با گروه تروریستی شهدای یرموک انجام شده که تحت بیعت داعش قرار دارد.
مناطق توزیع نیروها در جبهه جنوبی
روند تحولات موجود در عرصه میدانی سوریه و نقاط مختلف این کشور شاخص های مهمی را برای گروههای تروریستی رقم زده است که عبارتند از:
– فرسایش مستمر در نتیجه تعدد جبهههای مبارزه به ویژه در منطقه شمالی (نیروهای دولتی ، درگیریهای متفرق با داعش و کردها)
– تقویت اختلافات فرقهای بین گروههای مختلف ، به گونهای که هیچ استراتژی کاری مشخص و متحدی بین این گروهها وجود ندارد و بیشتر تحرکات نظامی آنها ناشی از واکنشهای غیر هماهنگ شده نسبت به تحولات میدانی است. به این ترتیب همچنان نیروهای تروریستی فاقد یک گروه متحد برای فرماندهی و هماهنگی بین این نیروها هستند.
– گروههای تروریستی با سوءاستفاده از آتشبس موفق شوند به ویژه در مناطق جنوبی، موازنه برخی جبههها را به نفع خود تغییر دهند.
– عوامل اختلافات و درگیریهای ساختاری بین گروههای تروریستی در تمامی مناطق و به صورت مشخص در غوطه شرقی افزایش پیدا کرده است.
نحوه استقرار گروههای تروریستی سوریه در مناطق مختلف
گروههای تروریستی سوریه شامل تعداد زیادی از یگانها و گردان های مسلح است که میزان توانمندی و قدرت و نحوه استقرار هر کدام از آنها با یکدیگر تفاوت دارد. این گروهها گرچه همگی شعار براندازی دولت سوریه را سر میدهند، اما ساختارهای فکری و عقیدتی و ارتباطات سازمانی و تامین مالی متفاوتی نسبت به یکدیگر دارند.
با بررسی جدولهای زیر و تجزیه و تحلیل تعداد نیروها و استقرار آنها و رویکردهای فکری آنها میتوان عمق شکاف و اختلافات موجود بین گروههای تروریستی مسلح در سوریه را مشاهده کرد. همچنین شکست این نیروها در مناطق اشغال شده در ارائه الگوهای نادرست از حاکمیت جایگزین در این مناطق باعث افزایش تنش در مناطق اشغال شده و ادامه درگیریها و جنگ بین این گروهها شده که نمونه این درگیریها بین جیش الاسلام از یک طرف و جیش الفسطاط و فیلق الرحمن در طرف مقابل بود.
نام گروه تروریستی |
محل استقرار |
تعداد افراد |
رویکرد اعتقادی |
سلاحهای پیشرفته |
توضیحات بیشتر |
جنبش احرار الشام |
حومه جنوبی حلب، ادلب، غوطه و … |
۱۰۰۰۰ نفر |
اسلامگرای افراطی |
دارد |
مشارکت در اتاق عملیات انصار الشریعه و سقوط ادلب |
جیش السنه |
ادلب، حومه شمالی حلب |
۶۰۰ نفر |
اسلامگرای افراطی |
ندارد |
مشارکت در اتاق عملیات سقوط ادلب |
تیپ السلطان مراد |
حومه شمالی و غربی حلب |
۱۰۰۰ نفر |
ارتش آزاد |
دارد |
در دسامبر ۲۰۱۵ با ادغام چند گروه تروریستی تشکیل شد. |
تیپ پیاده نظام ۱۶ |
شهر حلب و حومه غربی آن |
۸۰۰ نفر |
ارتش آزاد |
دارد |
|
تیپ ۱۳ |
شهر حلب و حومه جنوبی آن و ادلب و حماه |
۱۵۰۰ نفر |
ارتش آزاد |
دارد |
|
تیپ شمالی |
حومه غربی و شمالی حلب |
۱۰۰۰ نفر |
ارتش آزاد |
دارد |
در دسامبر ۲۰۱۵ با ادغام چند گروه تروریستی تشکیل شد. |
فیلق الشام |
حومه غربی و جنوبی حلب، ادلب |
۸۰۰ نفر |
اسلامگرای افراطی |
دارد |
مشارکت در اتاق عملیات سقوط ادلب |
الجبهه الشامیه |
شهر حلب و حومه شمالی آن |
۲۵۰۰ نفر |
اسلامگرای افراطی |
دارد |
شامل برخی گروههای تروریستی از جمله نور الدین الزنکی، جیش المجاهدین و تجمع فاستقم می شود. |
تروریستها در جبهه شمالی چندین اتاق عملیات مشترک دارند که مهمترین آنها عبارتند از:
– اتاق عملیات الفتح ( حلب): تروریستهای حلب در ۲۷ می ۲۰۱۵ اتاق عملیات فتح حلب راتشکیل دادند. این اتاق عملیات شامل گروههای مهمی از تروریستهای حاضر در شهر حلب بود. در چارچوب عملیاتهای همین اتاق تروریستی بود که گروههای مسلح موفق شدند برخی شهرها و پادگانهای نیروهای دولتی در منطقه ادلب را در سال ۲۰۱۵ تحت سلطه خود بگیرند. این اتاق عملیات در ابتدای فعالیت خود شامل ۳۱ گروه معارض بود، اما بعد از مدتی اختلافات زیادی بین این گروهها به وجود آمد و گروههای متعددی از این اتاق عملیات کنار کشیدند. در حال حاضر تنها ۱۷ گروه تروریستی در این اتاق عملیات حضور دارند.
– اتاق عملیات انصار الشریعه : این اتاق عملیات از ۱۳ گروه تروریستی تشکیل شده و در روز ۲ ژولای ۲۰۱۵ اعلام موجودیت کرد. هدف از تشکیل این اتاق عملیات اشغال شهر حلب و پیشروی در آن و هماهنگی با گروههای دیگر برای مدیریت مناطق اشغالشده اعلام شد. این اتاق عملیات شامل جبهه تروریستی النصره و گروههای وابسته به آن بعلاوه تعدادی از گروههای اسلامگرا از جمله جنبش احرار الشام و جبهه انصار الدین بود، اما با آغاز حضور روسیه در سوریه فعالیتهای این اتاق عملیات تضعیف شد.
– اتاق عملیات جیش الفتح (ادلب): این اتاق عملیات در روز ۲۴ مارس ۲۰۱۵ تشکیل شد و شامل گروههای زیر بود: جنبش احرار الشام، جبهه النصره، جند الاقصی، جیش السنه، فیلق الشام، لواء الحق و اجناد الشام. هدف از تشکیل این اتاق عملیات وحدت تلاشهای تبلیغاتی و نظامی برای اشغال شهر ادلب معرفی شد. اتاق عملیات جیش الفتح مدتی بعد از هم فرو پاشید، اما پس از مدتی بار دیگر احیا شد.
۲-گروههای تروریستی جبهه مرکزی و نوار ساحلی:
نام گروه |
محل استقرار |
تعداد نیروها |
گرایش |
سلاحهای پیشرفته |
جیش النصر |
حومه شمالی حماه، سهل الغاب، حومه لاذقیه |
۵۰۰۰ نفر |
ارتش آزاد |
دارد |
تیپ اول ساحلی |
جبل الاکراد |
۷۰۰ نفر |
ارتش آزاد |
دارد |
تیپ دوم ساحلی |
جبل الترکمان |
۳۵۰ نفر |
ارتش آزاد |
ندارد |
فیلق حمص |
حومه شمالی حمص |
۱۰۰۰ نفر |
ارتش آزاد |
دارد |
اتاق عملیات حمص |
حومه شمالی حمص |
۸۰۰ نفر |
ارتش آزاد |
ندارد |
نام گروه |
محل استقرار |
تعداد نیروها |
گرایش |
سلاحهای پیشرفته |
جیش الاسلام |
سوریه و مرکز حومه دمشق |
۲۱۰۰۰ نفر |
اسلامگرای افراطی |
دارد |
فیلق الرحمن |
حومه دمشق |
۳۵۰۰ نفر |
اسلامگرای افراطی |
دارد |
جیش الفسطاط |
حومه دمشق |
۵۰۰۰ نفر |
اسلامگرای افراطی |
ندارد |
احرار الشام |
سوریه و مرکز ادلب |
۷۵۰ نفر |
اسلامگرای افراطی |
دارد |
اجناد الشام |
داریا |
۱۸۰۰ نفر |
نیروهای به اصطلاح معتدل |
ندارد |
تیپ شهداء الاسلام |
داریا |
۱۵۰۰ نفر |
ارتش آزاد |
ندارد |
شیرهای الشرقیه |
قلمون شرقی |
۷۵۰ نفر |
ارتش آزاد |
دارد |
نیروهای شیخ احمد عبدو |
قلمون شرقی |
۱۳۰۰ نفر |
ارتش آزاد |
دارد |
ارتش جدید سوریه |
منطقه مرزی التنف، بادیه الشام |
۶۰۰ نفر |
ارتش آزاد |
دارد |
نام گروه |
محل استقرار |
تعداد نیروها |
رویکرد اعتقادی |
سلاحهای پیشرفته |
المهاجرین و الانصار |
الحراک، الصوره |
۷۰۰ نفر |
ارتش آزاد |
دارد |
تجمع اسود الحرب |
اللجاه |
۲۰۰۰ نفر |
ارتش آزاد |
دارد |
جیش العشایر |
خط مرزی با اردن |
۳۵۰ نفر |
ارتش آزاد |
دارد |
جیش الابابیل |
جاسم |
۴۰۰ نفر |
ارتش آزاد |
دارد |
تیپ الحریه |
الحراک |
۴۰۰ نفر |
ارتش آزاد |
دارد |
عامود الحوران |
بصر الحریر |
۶۵۰ نفر |
ارتش آزاد |
دارد |
جیش یرموک |
الطیبه و نصیب |
۱۸۰۰ نفر |
ارتش آزاد |
دارد |
جمعیت جیش الاول |
انخل |
۴۵۰۰ نفر |
ارتش آزاد |
دارد |
جمعیت الفیلق الاول |
داعل |
۲۵۰۰ نفر |
ارتش آزاد |
دارد |
فلوجه حوران |
النعیمه |
۶۵۰ نفر |
ارتش آزاد |
دارد |
جبهه انقلابیون سوریه |
القنیطره |
۱۰۰۰ نفر |
ارتش آزاد |
دارد |