رضا جهان فر، فهیمه کرمی

در طول سال‌های دفاع مقدس کشورهای عربی (خصوصاً کویت و عربستان) با حمایت وسیع مالی و با در اختیار قرار دادن حریم هوایی خود به عراق۲ و گاه با در اختیار قرار دادن قسمتی از خاک خود جهت حمله و ایجاد مزاحمت برای ایران (نظیر کویت که جزیره بوبیان را در اختیار عراقی‌ها قرار داده بود) و گاهی نیز با ارائه اطلاعات مورد نیاز و حمایت سیاسی از تجاوز بعثی‌ها بر علیه ایران اسلامی جهت‌گیری کردند.

پس از بروز اختلاف بین عراق و کویت در دهه ۹۰ میلادی و ادعای صدام مبنی بر تنها بودن عراق در جنگ با ایران، ابو غزاله، معاون سابق رئیس جمهور و وزیر دفاع وقت مصر، ضمن تکذیب ادعای صدام اعلام نمود که «تنها کویت و عربستان بیش از ۶۰ میلیارد دلار به عراق کمک کردند». بعدها مشخص شد که کویت علاوه بر کمک‌های مالی، نیروی هوایی و پایگاه‌های هوایی خود را در اختیار عراق قرار داده که همین امر به عراقی‌ها برای حمله به جزیره خارک، پایانه‌های نفتی ایران و نفت‌کش‌ها کمک شایانی کرده بود. این موضوع در زمان جنگ تحمیلی نیز برای نیروهای نظامی ایران مشخص شده بود. در یکی از موارد استفاده عراق از آسمان کویت در تاریخ چهارم مهرماه ۱۳۵۹، پست فرماندهی نیروی دریایی ارتش، به نیروی رزمی ۴۲۱ اعلام کرد: برابر اعلام اداره دوم ستاد مشترک ارتش در ساعت ۱۵۲۵ امروز[۴/۷/۱۳۵۹] تعدادی هواپیمای دشمن به یکان‌های شناور در اطراف بوشهر حمله کردند که تعداد دو فروند از آنها توسط سلاح‌های ضد هوایی ناوها سرنگون شدند. در این زمینه احتمال اینکه هواپیماهای مهاجم عراقی از تسهیلات و فضای کویت، برای حمله استفاده کرده باشند وجود دارد.

اعزام نیروی انسانی جهت جنگ با ایران همراه با بعثی‌ها از دیگر کمک‌های برخی کشورها نظیر مصر بود. به طوری که حسنی مبارک، رئیس جمهور مخلوع مصر به صراحت از اعزام ۱۸ هزار سرباز مصری به عراق جهت جنگ با ایران خبر داده بود. ۳

بر اساس مطالب منتشر شده در مجله ژون آفریک مورخ ۹ ژوئن ۱۹۸۲: «زمامداران عربستان درست یک ماه مانده به شروع جنگ، هنگام استقبال از صدام به وی هدیه شاهانه ای دادند و آن گزارشی بود که از سوی دستگاه‌های سری آمریکا تهیه شده بود و در آن اوضاع اقتصادی، اجتماعی و نظامی ایران تشریح شده بود.۴

علاوه بر آن اطلاعات دقیقی درباره وضعیت ارتش ایران، تعداد افراد آن، مواضع و تجهیزات قابل بهرهبرداری آن و اطلاعات مختلف دیگر را که بسیار محرمانه بود به او منعکس کردند. خلاصه آنکه یک نقشه کامل تهاجم تهیه شده بود.»۵

کشورهای غربی و شرقی نیز با تجهیز نیروهای مسلح و حمایت سیاسی موجب تقویت توان ارتش عراق و در نتیجه افزایش فشار بر ایران شدند. بنا به اظهار یکی از تحلیل‌گران غربی امور نظامی «جمعاً ۴۴۵ شرکت غربی به صدام کمک می‌کردند تا ماشین مرگ صدام به حرکت درآید۶» انواع هواپیماهای میراژ اف-۱، سوپر اتاندارد، موشک‌های اگزوسه در کنار بالگردهای سوپرفرلون و قطعات یدکی از جانب فرانسوی‌ها، انواع مواد شیمیایی جهت تولید بمب‌های شیمیایی از جانب آلمانی‌ها، هواپیماهای میگ۲۵، میگ۲۹، سوخوی ۲۴ و ۲۵، موشک‌های ضد رادار ۲۸خ و ۵۶خ از جانب شوروی سابق، موشک‌های ضد رادار ساخت کارخانجات مارتای اروپا۷ تنها گوشه‌ای از حمایت آشکار و پنهان هم پیمانان عراق در زمان حکومت بعثی‌ها بود. به استناد مطالب مندرج در یکی از کتاب‌های مرتبط با جنگ تحمیلی «یکی پایگاه‌های ناتو که در مرکز فرانسه احداث شده بود، به صورت مرکز بارگیری آنتونوف‌های نیروی هوایی عراق درآمد. این هواپیماها روزانه به این فرودگاه می‌آمدند و موشک‌های ساخت فرانسه، بمب‌های خوشه‌ای، فیوز و تجهیزات رادار را با خود به عراق می‌بردند. سازمان‌های اطلاعاتی فرانسه در سال۱۹۸۶ برآورد کردند که اگر سه هفته از ارسال کمک به عراق خودداری کنند، آن کشور شکست خواهد خورد»۸٫ شدت حمایت کشورهای غربی و شرقی از صدام را از مقایسه تجهیزات عراقی در ابتدا و انتهای جنگ می‌توان دریافت. سرهنگ عراقی «صبار فلاح اللامی» در خاطرات خود می‌نویسد: «عراق در ابتدای جنگ خود با ایران حدود ۶۶۰ فروند هواپیمای جنگنده و بمب افکن داشت، اما به خاطر تقویت این نیرو تعداد این هواپیماها در طول جنگ تحمیلی افزایش چشمگیری داشت، تا جایی که در آغاز جنگ دوم خلیج فارس (جنگ نفت)عراق۸۰۹ فروند هواپیمای جنگی به شرح زیر داشت:

– ده فروند بمب افکن راهبردی توپولوف۲۲

– هشت فروند بمب افکن راهبردی توپولوف۱۶

– ۲۴فروند جنگنده هجومی راهبردی سوخو۲۴

– ۴۸فروند جنگنده چندمنظوره میگ۲۹

– ۱۲۰ فروند جنگنده چندمنظوره میراژ اف-۱

انواع دیگر هواپیماهای عراقی عبارت بودند از میگ۸، میگ۲۳، میگ۲۵، سوخو۷، سوخو۲۰، سوخو۲۲، جیان۶ و میگ۲۱٫

همچنین چهار فروند هواپیمای شناسایی و هشدار دهنده راهبردی ایلیوشین ۷۶ و…»  در واقع حمایت از عراق در سه سال پایانی جنگ شتاب بیشتری به خود گرفت. از جمله برنامه‌های حمایتی که منجر به تقویت نیروی هوایی عراق شد، «پروژه سعدون» بود. به گزارش یکی از پایگاه‌های اطلاع رسانی  برابر این پروژه عراق اجازه یافت که هواپیماهای «میراژ» را در داخل خاک خود مونتاژ کند. از سوی دیگر، آمریکا به فرانسه این اجازه را داد که با کپی موشک‌های پیشرفته آمریکایی، ساختار عملیاتی نیروی هوایی عراق را قوی‌تر کند. شرکت «داسو برگه» فرانسه که مأمور انجام این پروژه با عراق بود به دلیل کمبود قطعات، از شرکت «دورنیر» آلمان کمک خواست و آلمانی‌ها با موافقت برای شرکت در این پروژه، یک گام دیگر برای کمک جنایات جدید صدام برداشتند.

این پایگاه اطلاع رسانی در ادامه گزارش خود اضافه می‌کند:«اتکا به توان فناوری فرانسه با چراغ سبز آمریکا رمز پایداری صدام در سال‌های پایانی جنگ تحمیلی بود.»

دکتر الجنابی، مورخ و محقق عراقی در این زمینه می‌گوید: «آنچه به عنوان برتری هوایی عراق در سال‌های پایانی جنگ تحمیلی بر علیه اهداف اقتصادی، نظامی و صنعتی ایران رخ داد، ناشی از اتکای صدام به فناوری نظامی فرانسه بود که با چراغ سبز آمریکا صورت گرفت. صدام به واسطه همین حمایت‌ها و با اتکا به نیروی هوایی دوباره بازسازی شده خود، ابتکار هوایی جنگ را در دست گرفت و اگرچه صد درصد پیروز میدان نبود، اما توانست بر روی صادرات نفت ایران تأثیر بگذارد.»

آنچه فرانسه در حمایت از صدام به منطقه خلیج فارس و خاورمیانه تحمیل کرد خسارات جبران‌ناپذیری بود که آمریکا با اتکا بر آنها و گرفتن مستمسک‌های لازم از صدام، در سال‌های ۱۹۹۱ و ۲۰۰۳ میلادی به صورت دو جنگ خانمان‌برانداز بر منطقه تحمیل کرد.

انتقال فناوری پیشرفته برای ارتقای سطح کیفی و کمی نیروی هوایی عراق در هواپیماهای «میراژ» متمرکز شده بود و حلقه زنجیر توطئه آمریکا، فرانسه، کشورهای مرتجع عرب منطقه و صدام باعث افزایش برد هواپیماهای عراق تا عمق اهداف نظامی، صنعتی، نفتی و اقتصادی ایران شد، به طوری که قدرت برتری هوایی به همراه موشک‌های بسیار پیشرفته و افزایش آموزش‌های نظامی خلبانان عراق، این توان را به صدام داده بود که با فراهم آمدن بستر مناسب، جنگ را از مرحله حذف خود از صحنه عراق به فرسایش بکشاند و مانع حرکت جدی نیروهای زمینی ایران در جبهه‌های نبرد شود.

در جریان عملیات‌های والفجر ۸ و کربلای۵ ضربات سنگین نیروهای زمینی ایران آن‌قدر مهلک بود که ستون فقرات ارتش عراق که از ارتش‌های مهم منطقه بود، فرو ریخت. حتی تدابیر روسی و غربی که با ایجاد موانع آبی ـ خاکی همراه بود نیز نتوانست مانع پیشروی ایران شود، به طوری که ایرانیان گلوگاه صدام و حامیان عرب و غرب و شرق او را در کنار دروازه‌های بصره به شدت فشردند که آثار آن اگرچه ملموس نیست، اما برای کسانی که به وقایع ریز جنگ تحمیلی می‌پردازند آشکار است.

الجنابی به عملیات کربلای ۵ نیروهای ایران در سال ۱۳۶۵ اشاره کرده و می‌افزاید: «صدام در این عملیات به شدت تحقیر شد. چکمه‌های سربازان ایران آن‌قدر بر گلوی صدام فشار آورد که عاجزانه به کشورهای عربی دست نیاز دراز کرد. کشورهایی که به جز سوریه و لیبی، از نظر مادی، تدارکاتی و سیاسی همواره پشتیبان صدام بودند.»

این مورخ یادآور می‌شود: «در همین راستا، ترمیم‌های بلافاصله نیروی زمینی ارتش عراق و افزایش قدرت نیروی هوایی این کشور در دستور کار قرار گرفت، به طوری که به عراق این امکان را داد در صحنه‌های نبرد هوایی با استفاده از فضای کشورهایی چون کویت، عربستان، قطر و بحرین و با استفاده از هواپیماهای سوخت رسان به اهداف نفتی در جزایر خارک، سیری و لاوان و همچنین اهداف متحرک شناور نفتی در خلیج فارس نزدیک شوند.

این کشمکش‌های سنگین منجر به فعال شدن دیپلماسی عراق به رهبری طارق عزیز و دستور رونالد ریگان، رئیس‌جمهور وقت آمریکا مبنی بر حمایت از صدام و مأموریت «دونالد رامسفلد» که بعدها وزیر دفاع آمریکا در زمان جنگ علیه عراق در سال ۲۰۰۳ میلادی شد، گردید.»

به گفته الجنابی، کارخانه‌های «داسوبرگه‌» فرانسه با همین اشاره‌ها و در حالی که صدام به آنها بسیار بدهکار بود، با پول‌های کویت و عربستان دوباره خط تولید خود را فعال کردند و با اجرای رمزینه (کد) محرمانه به نام‌های عربی، در تماس با ژنرال‌های ارشد عراق، طرح تجهیز نیروی هوایی این کشور را در مقابل ایران اجرا کردند. البته این طرح آن‌قدر جاه‌طلبانه بود که حتی صدام از آن وحشت کرد.

دکتر الجنابی در این زمینه به نقل قولی از صدام اشاره کرده و می‌گوید: صدام در مورد این طرح‌ گفته بود: «من به نیروی هوایی عراق اطمینان ندارم. اگر این تجهیزات در یک کودتا علیه خود ما به کار گرفته شود، چگونه آن را توجیه می‌کنید؟!»

اما مقام‌های بعثی و ژنرال‌ها او را قانع کردند که تا روشن شدن وضعیت جنگ با ایران به پر و پای افسران نیروی هوایی عراق در عملیات علیه ایران نپیچد.

به گفته وی، کار به آنجا رسیده بود که کارخانجات داسوبرگه از تأمین برخی قطعات حتی در سه نوبت کاری عاجز مانده بودند و به همین دلیل کارخانه «دورنیر» هوایی آلمان نیز به این پروژه پیوست و تصمیم گرفته شد در صورت نیاز، خط مونتاژ هواپیمای جنگنده «میراژ» به عراق منتقل شود؛ امری که با تجاوز صدام به کویت نیمه‌کاره رها شد.

الجنابی ادامه می‌دهد: «آنان که بدون هیچ محدودیتی، این سلاح‌ها را در اختیار صدام قرار دادند، حتی از به‌کارگیری سلاح‌های شیمیایی و کشتار جمعی توسط این هواپیماها علیه کردهای عراق هیچ سخنی به میان نیاوردند و اکنون پس از سقوط صدام است که مشخص می‌شود با استفاده از این برتری فناوری چگونه ملت عراق نیز دچار سبعیت صدام شده‌اند.

به گفته الجنابی، برخی فناوران عراقی که به همین منظور برای آموزش به خارج اعزام شده بودند در حال حاضر در بعضی ارتش‌های کشورهای منطقه خاورمیانه خدمت می‌کنند که از جمله آنها می‌توان به کشور یمن اشاره کرد… »۱۱

امیر سرتیپ دوم خلبان خلیلی در خصوص زمینه‌های تجهیز نیروی هوایی عراق توسط کشورهای هم پیمان رژیم بعثی در سال‌های میانی جنگ تحمیلی تحلیل خاصی ارائه می‌کند. او در این خصوص می‌گوید:«ابر قدرت‌ها به این نتیجه رسیده بودند که نیروی زمینی عراق توان شکست دادن نیروی زمینی [ایران] را ندارد و بنابراین عراق را به هواپیماهایی مجهز ساختند که تأسیسات ما را از دورتر مورد هدف قرار دهند.»۱۲ با این تحلیل می‌توان نتیجه گرفت که با توجه به تجهیز عراق به هواپیماهای مدرن، فشار بر روی پدافند هوایی ایران از سال‌های میانی جنگ افزایش یافت. در واقع کشورهای حامی عراق به صورت مستقیم یا غیر مستقیم در پی ناکارآمد ساختن پدافند هوایی ایران بودند تا با برتری نیروی هوایی عراق، زمینه کسب پیروزی عراق فراهم گردد.

یکی دیگر از موارد حمایت کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس از عراق، ایجاد اختلال الکترونیکی در تجهیزات راداری و مخابراتی نیروهای ایرانی بود. بنا بر اسناد برجای مانده، در تاریخ سوم مهرماه ۱۳۵۹ پایگاه دریایی خارک به نیروی رزمی ۴۲۱ اعلام کرد: ایستگاه فرستنده‌ای در بحرین (با رمزینه معلوم) ضمن ایجاد اختلال در سامانه ارتباطی پایگاه، به صورت مرتب حملات انجام گرفته به این پایگاه و جزیره را مخابره می‌کند ۱۳٫ این رویداد و رخدادهای مشابه نشان دهنده همپیمانی برخی از کشورهای عربی منطقه در جنایات صدام و رژیم بعثی علیه انسانیت و آزادگی می‌باشد.

از سوی دیگر همین کشورها با پیمانی نانوشته و اعمال نفوذ در سازمان‌های بین‌المللی، تحریم ایران را گسترده‌تر نمودند. لذا فشار بر رزمندگان ایرانی مضاعف و تحمل آن سخت‌تر شد. در چنین شرایطی خلق حماسه‌های بزرگ وبی نظیری همچون عملیات والفجر۸ بیشتر به معجزه شباهت دارد. تحریم‌ها نه تنها منجر به کاهش توان نظامی ایران نشد، بلکه با مدیریت بی‌نظیر امام (رحمه‌الله‌علیه) منجر به افزایش همبستگی ملی مردم و احساس مسئولیت جهت به شکست کشاندن تلاش دشمنان شد. با ابتکار مقام معظم رهبری (که در آن زمان مسئولیت ریاست جمهوری را بر عهده داشتند)جهاد خودکفایی از دل همین تحریم‌ها در ساختار نیروهای نظامی خصوصاً نیروی هوایی به وجود آمد و هزاران قطعه مورد نیاز بدون وابستگی به خارج طراحی و ساخته شد. تبدیل آتشبار کامل موشک زمین به هوای هاوک، به صورت کاملاً متحرک جهت جابه‌جایی و تحرک فوق‌العاده در مناطق عملیاتی، طراحی و ساخت آتشبار متحرک موشک زمین به هوای راپیر، با استفاده از خودرو مخصوص (که توسط جهاد خودکفایی طراحی و ساخته شد)، تطبیق و تجهیز سامانه موشکی زمین به هوای هاوک به موشک‌های استاندارد به منظور ارتقای توان درگیری با هدف‌های ارتفاع بالا  و… و بعدها رادار ملی با استفاده از همان تجربیات توسط دلیر مردان پدافند هوایی ساخته می‌شود که افتخاری ابدی برای ایران اسلامی محسوب می‌شود. جدول ذیل نشان دهنده برخی از کمک‌های کشورهای عربی، غربی و شرقی در تأمین جنگ افزارهای ارتش عراق است.

پی‌نوشت‌ها:

۱- خاطرات و خطرات، رضا جهانفر، فهیمه کرمی، نشر ایران سبز، چاپ اول، تهران، ۱۳۹۱، صص۱۷۴ الی ۱۸۸

۲- نعمتی لیمانی، امیر، مقاله صدام حسین و میراث پان عربیسم، روزنامه جام¬جم، ۳۰شهریور۱۳۹۰، ص۱۱

۳- تقویم تاریخ دفاع مقدس نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، جلد دوم، آوردگاه تکاوران دریایی – صفحه ۱۶۷

۴- مقاله کمک کشورهای منطقه به عراق در جنگ تحمیلی، روزنامه اطلاعات، چهارشنبه ۳ مهر ۱۳۸۷، ص۱۱

۵- مقاله ناگفته‌هایی از جنگ تحمیلی عراق علیه ایران- پایگاه اطلاع‌رسانی قربانیان سلاح‌های شیمیایی

۶- کنت آرتیرمن- مراجعه شود به ارتش در فاو- ص۲۲

۷- ارتش درفاو- ص۱۵۵

۸- جنگ تحمیلی فرصتی برای احیای عزت وشرف ایران اسلامی، صص۳۰۳ الی۳۰۸

۹- مأموریت در خرمشهر- خاطرات سرهنگ عراقی صبار فلاح اللامی، مترجم مهرداد آزاد، صص۳۳و۳۴

۱۰- www. partizan. parsiblog. com به نقل از سرویس «فرهنگ و حماسه» خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)

۱۱- www. partizan. parsiblog. com به نقل از سرویس «فرهنگ و حماسه» خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)

۱۲http://maarefjang. ir/index. php/1389-05-17-03-40-11/1389-05-17-03-42-05/327-air

۳ – تقویم تاریخ دفاع مقدس نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، جلد دوم، آوردگاه تکاوران دریایی – صفحه ۱۱۶

۴ – پاکبازان عرصه عشق- صفحات ۱۶۰ الی ۱۶۹

به نقل از پایگاه اطلاع رسانی ارتش ج.ا.ا