قبل از جنگ بین الملل اول ، سیاست خارجی امریکا عمدتا به دو قاره امریکای شمالی و جنوبی محدود می شد . اما پس از جنگ امریکا و اسپانیا و پیروزی امریکا و تسلط بر دریای آنتیل ( کوبا و غیره ) ، توجه این کشور به اقیانوس کبیر جلب شد وپس از تصرف جزایر فیلیپین بر نفوذ آن در این منطقه افزوده شد . امریکا قبل از تصرف جزایر فیلیپین ظاهرا خود را مخالف سیاست های استعماری کشورهای غربی نشان می داد ، اما بعد از تسخیر فیلیپین عملا مقاصد دامنه دار استعماری خود را آشکار ساخت . اما در این صحنه با دو رقیب کارآزموده و زورمند مواجه بود : ژاپن و انگلستان .
امریکا برای مقابله با این دو حریف ، پایگاه دریایی عظیم «پرل هاربر» (۱) را در جزیره «اوهایو » – یکی از جزایر هاوایی – احداث کرد و آن را مرکز تجمع نیروی دریایی خود ساخت . به این ترتیب از « پرل هاربر » تا فیلیپین ، کلیه ی راه های دریایی را که به شرق دور منتهی می شد عملا تحت نظارت خود در آورد.
امریکا پس از جنگ از نظر اقتصادی پیشرفت بسیار کرد . ثروت سرشار امریکا که مقارن ورشکستگی کشورهای اروپایی درگیر در جنگ بود ، تعادل سیاست جهانی را بر هم زد و موجب پدید آمدن وضع جدیدی شد . برای نشان دادن پیشرفت اقتصادی امریکا تذکر این نکته لازم است که امریکا در ۱۹۱۴ بیش از دو میلیارد دلار به ممالک خارجی مقروض بود در صورتی که در ۱۹۲۵ کشورهای خارجی بیش از بیست و پنج میلیارد دلار به آن بدهی داشتند . ذخیره ی طلای امریکا در ۱۹۱۴ حدود ۱۸۰۰ میلیون دلار بود که در ۱۹۲۵ به رقم شگفت آور ۴۵۰۰ میلیارد دلار رسید . یعنی معادل نصف کل ذخیره طلایی که عموم ممالک دنیا جمعا دراختیار داشتند .(۲)
امریکا پس از جنگ از دولت های خارجی مطالبات هنگفتی داشت . از جمله از انگلستان ۵ / ۲۰ میلیارد ، فرانسه ۱۵ میلیارد و ایتالیا ۵/۸ میلیارد فرانک . بنابراین جنگ اگربرای تمام کشورهای درگیر جنگی زیانبار سرشار از مصیبت و رنج بود برای امریکا سودآور بود .
قدرت اقتصادی و ثروت های عظیمی که از رهگذر جنگ بین الملل اول نصیب امریکا شد موجب تقویت موقعیت سیاسی این کشور گردید . ویلسون در نوزدهم مارس ۱۹۲۰ درگذشت و در انتخاباتی که چند ماه بعد برای انتخاب رئیس جمهور انجام شد « وارن هاردینگ» (۳) با شصت درصد مجموع آرا به مقام ریاست جمهوری رسید . رونق اقتصاد امریکا در عصر « هاردینگ » نیز همچنان ادامه یافت و اولین تأثیر شگفت آن درساختن تسلیحات جلوه گر شد . آنچنان که دولت امریکا کمیته ای به نام « کمیته ی صنایع جنگی» تشکیل داد . تأثیر دیگر شکوفایی اقتصادی امریکا بوجود آمدن کارخانه های تازه، افزایش تعداد کارگران و قدرت یافتن مشکلات کارگری بود .
سرمایه داری و فساد
تعداد سرمایه داران امریکایی هر روز بیشتر می شد و بنابر تحقیقات « ژاک پیرن » در طول سالهای ۱۹۱۷ تا ۱۹۲۰ از ۰۰۰، ۱۶۰ نفر به ۲۰۰،۰۰۰ نفر رسید . این ترقی و توسعه سریع و فوق العاده ، موجب رونق بازار سفته بازی و انتقال سرمایه به خارج از کشورگردید . ژاک پیرن در این باره می نویسد :
« ولع ثروتمند شدن به اندازه ای شدت شود . در نتیجه حرمت و قیود اخلاقی سست شد زیرا طالبان ثروت به هر وسیله ای برای نیل به هدف خود متشبث می شدند . فساد رواج یافت و افتضاحات مالی مهم به طور فراوان و مکرر اتفاق افتاد . »
یکی دیگر از پدیده های که بعد از جنگ اول جهانی درامریکا شدت بسیار یافت
اندیشه های نژاد پرستانه بود که به سرعت در میان بعضی از سفید پوستان گسترش پیدا کرد . مرکز اصلی این اندیشه های سخیف فرقه ای بود به نام « کوکلوس کلان » (۴) که اعضای آن از سیاه پوستان بشدت نفرت داشتند و بسیار مایل بودند که سیاه پوستان را عذاب دهند و نابود کنند .
این فرقه در ۱۸۶۶ در هنگام جنگ داخلی امریکا بوجود آمد اما پس از شکست ایالات جنوبی و لغو بردگی در امریکا همچنان به صورت پنهانی به فعالیت خود ادامه داد پس از جگ بین الملل اول اعضای این فرقه موقعیت تازه ای یافتند و اعضای بیشتری را جلب کردند . آنان در مراسم عبادی وحشت انگیز خود معمولا سیاه پوستانی را که به اسارت گرفته بودند ، می سوزاندند زیرا سیاه پوستان را انسان واقعی نمی شناختند و حتی شکنجه آنان را موجب ثواب اخروی می دانستند !
اعمال زشت و غیر انسانی اعضای این فرقه آنچنان شدت یافت که در ۱۹۲۳ در ایالات «اوکلاهما » وضع فوق العاده اعلام شد .
وضع مالی سرمایه داران هر روز بهتر می شد ولی کارگران در شرایط بسیار بدی بسر می بردند . در سالهای ۱۹۲۲ تا ۱۹۲۴ امریکا شاهد اعتصاب مکرر کارگران بود که بزرگترین آن در ۱۹۲۲ با شرکت چهارصد هزار کارگر راه آهن برپا شد . این اعتصاب ماهها ادامه داشت تا آنکه به موجب رأی دیوان عالی ، اعتصاب شکسته شد و تغییر چندان محسوسی در زندگی کارگران پدید نیامد .
از بحران های بزرگی که در این دوران امریکا با آن مواجه بود افتضاحات مالی بود که نارضایی عمومی را افزایش می داد . یکی از افتضاحات ، اعظای امتیاز نفت « وایو مینگ » به دستیاری وزیر کشور « فال » نسبت به دوست صمیمی او سینگلر بود که با کشف آن «فال» مجبور به استعفا شد و به دنبال آن وزیر دادگستری نیز از کار برکنار گردید . مدتی بعد کشف شد که سرهنگ فرویس دوست صمیمی ریاست جمهوری نیز ذخایر مهمی را با بیست درصد قیمت فروخته است .
در دوم اوت ۱۹۲۳ ، هاردینگ به طور ناگهانی درگذشت و معاونش «کالون کولیج » به ریاست جمهوری رسید .(۵)
یکی دیگر از وقایع بعد از جنگ اول جهانی در امریکا مسئله تحریم مشروبات الکلی بود که در آغاز یعنی سال ۱۸۶۴ فقط به یک ایالت محدود می شد ، اما بعد از جنگ کنگره ی امریکا قانون منع خرید و فروش مشروبات الکلی را در همه ی ایالات به تصویب رساند ، این قانون تا حدی موجب کاهش بسیاری از جنایات و نابسامانی های ناشی از افراط در صرف مشروبات الکلی شد اما مشکلاتی بر سر اجرای کامل آن وجود داشت . از جمله بسیاری از مردم امریکا ، اگرچه به ضررهای مادی و معنوی آن آگاه بودند اما چون جز پیروان یک فرقه ی مذهبی پیروان بقیه مذاهب امریکا از نظر دینی ممنوعیتی برای نوشیدن مشروبات الکلی نداشتند ، نمی توانستند این ممنوعیت را تحمل کنند . در نتیجه موجی از قاچاق مشروبات ، جامعه امریکا را فرا گرفت و صدمات بسیارزیادی به اقتصاد امریکا وارد آورد بطوری که چند سال بعد قانون تحریم مشروبات الکلی که قانون « ولستد » نام گرفته بود لغو شد .
استمداد انگلستان از امریکا
انگلستان در میان کشورهای درگیر جنگ بین الملل اول فاتح واقعی بود و در نتیجه در قاره افریقا ، آمال و آرزوهای « سیسل رودس » – پایه گذار استعمار انگلستان از افریقا – به مرحله ی عمل درآمد . در آسیا قطعاتی از امپراتوری عثمانی مجزا شد و مستقیما تحت نفوذ انگلستان قرار گرفتند . عراق ، اردن و فلسطین تحت قیمومت این کشور استعمارگر درآمدند . راه دیگر نفوذ به هندوستان ، یعنی از کابل و هرات و قندهار و گردنه ی خیبر در دست انگلیسی ها بود و از طرف مشرق نیز جاده های « آسام » و « بیرمانی » و « ینان » چین زیر سلطه امپراتوری انگلیس رفت و پایگاه مهم سنگاپور و کلیه ی راههای ارتباطی اقیانوس هند به سوی شرق دور و هنگ کنگ تا دروازه های چین در دست انگلیسی ها قرار گرفت و به عبارت ساده تر دو میلیون کیلومتر مربع از خاک کشورها با ۹ میلیون جمعیت به امپراتوری انگلستان اضافه شد . اکنون وسعت امپراتوری انگلستان به سی و سه میلیون کیلومتر مربع می رسید که پانصد میلیون نفر جمعیت داشت و طبعا کوشش اصلی زمامداران انگلیس حفظ و اداره این امپراتوری عظیم بود که مشکلات بسیاری داشت . در این کشورها مردم زندگی می کردند که از نظر فرهنگ ، سنت و نژاد تفاوت های اساسی با هم داشتند . زمامداران انگلیسی می دانستند که برای تحت نفوذ درآوردن ملت های گوناگون باید فرهنگ آنان را بشناسند و سیاستی خاص اندیشه وفرهنگ سنتی آنان بکار ببرند . آنان گرچه در این سیاست تا حدود زیادی موفق بودند اما از اتحاد و همبستگی مردم سخت می هراسیدند . چراکه بدرستی می دانستند که اگر مردم تحت یک اندیشه ی واحد درآیند به آنان فرصت ماندن و ادامه ی غارت منابع ملی خود را نمی دهند و به این دلیل سیاست معروف به « تفرقه بینداز و حکومت کن » را در اکثر سرزمینهای مستعمره پیاده کردند ، در نظر سیاستمداران انگلیسی ، پیروزی از اخلاق و معنویت مفهومی نداشت. آنچه مهم بود منافع انگلستان بود و آنان برای رسیدن به این هدف همه ی ارزشها را زیر پا می گذاشتند . آنان در کشورهای مستعمره ، فرقه های جدید مذهبی بوجود
می آوردند و یا فرقه های تضیف شده قبلی را به نحوی تقویت می کردند . دولت سعی داشت که رؤسای قبایل افریقایی را تحت نفوذ درآورد و با دادن هدایایی – که اغلب زیور آلاتی بی ارزش بود – به رؤسای قبایل از آنها برای مقاصد استعماری خود سود می بردند . (۶)
آانگلستان برای آنکه بتواند سلطه ی اقتصادی و سیاسی خود را در سراسر مستملکاتش حفظ کند می بایستی مانند سابق تسلط بلامعارضی بر عموم راه های دریایی و نقاط مهم سوق الجیشی از قبیل سوئز ، عدن ، سنگاپور و غیره داشته باشد . انگلستان بعد از جنگ بین الملل اول در این زمینه با حریف زورمندی چون امریکا مواجه بود . قبل از ۱۹۱۴ تسلط انگلستان بر دریاهای جهان امری بود مسلم . در آن زمان قدرت دریایی انگلستان ، از مجموع دو قدرت دریایی امریکا و ژاپن متجاوز بود اما پس از جنگ ، این تعادل بکلی بر هم خورد . قدرت دریایی امریکا به تنهایی برای قدرت دریایی انگلستان شد و انگلستان با وجود در دست داشتن نقاط کلیدی و مهم دریایی از حراست و نگهداری آن امپراتوری وسیع عاجز بود .
در اقیانوس کبیر ، قدرت امریکا و در شرق دور تسلط روز افزون ژاپن ، مایه تهدید بود گرچه تسلط انگلستان بر اقیانوس هند بلامعارض بود و نیروی دریایی مستقر در استرالیا و زلاند جدید هم به قوت خود باقی بود ولی به خوبی معلوم بود که انگلستان دیگر مانند سابق بر دریاها تسلط نداشت . در این زمان انگلستان قبل از هرچیز به فکر اتحاد با ژاپن افتاد . ژاپن اکنون نیروی مهمی از نظر دریایی شده بود . پس از جنگ انگلستان با ژاپن اتحاد دریایی بین آنها منعقد شد اما در ۱۹۲۲ ژاپن از تجدید این پیمان خودداری کرد و این بار انگلستان با حریف زورمند دیگرش ، یعنی امریکا متحد شد. امریکا از این اتحاد راضی بود زیرا قصد داشت کشورهای دیگر را به زیر سلطه خود درآورد .
تشکیل کشورهای مشترک المنافع !
انگلستان اگرچه فاتح اصلی جنگ بود اما خرج های کمر شکن جنگ موجب شده بود که این کشور علاوه بر ضعف در سیادت دریایی سلطه ی اقتصادی خود را نیز از دست بدهد بطوری که برای اولین بار در تاریخ حیات خود مجبور شد از امریکا قرض بگیرد . علاوه بر آن بسیاری از کشورهای مستعمره که قبلا در مدار اقتصادی لندن قرار گرفته بودند رفته رفته از این مدار خارج شدند و اکثر مشتریهای ثابت انگلستان بازار دیگری یافتند ، از این گذشته در هندوستان و مصر اندیشه های آزادی خواهی پدیه آمده و به سرعت گسترش می یافت . ایرلند جنوبی صریحا خواستار جدایی از انگلستان شد و از همین رو انگلستان تصمیم گرفت که برای رهایی از این مشکلات در سازمان سیاسی کشورهای مستعمره تجدید نظر کند . این تجدید نظر منجر به تشکیل کشورهای مشترک المنافع « کومنولث » شد .
پی نوشت:
۱٫ Pearl Harbour
۲٫ ژاک پیرن ، جریان های بزرگ تاریخ ، ج ۱ ، ص ۵۸٫
۳٫ Warren Harding
۴٫ Kuklux Klan
۵٫ Coolidge. کولیج جمله معروفی دارد : هر کس که یک کارخانه می سازد در واقع یک معبد می سازد و هر کس که در آنجا ( کارخانه ) کار می کند در حقیقت عبادت می کند .
۶٫ استعمار انگلستان این سیاست را با توجه به فرهنگ ها و سنت های کشورها بکار می برد . در قرن نوزدهم سیاست انگلستان در ایران قبل از هرچیز شناختن افراد بی شخصیت ، سفله و متملق بود .وزیر مختار انگلیس پس از شناخت افرادی که برای رسیدن به مقام به هرپستی و خیانتی تن در می دادند ، با نفوذی که در دربار داشت آنها را به مقامات عالی می رساند و سرنوشت کشور را به دست آنان می سپرد . با انتخات چنین سیاستی بود که استعمار انگلستان نتوانست حکومت مرد وطن خواهی چون امیرکبیر را تحمل کند . استعمار انگلیس با دسیسه های گوناگون امیرکبیر را بر کنار ساخت و به جای آن مرد سفله ای چون میرزا آقا خان نوری را بر سر کار آورد . مراجعه کنید به کتاب داستانهایی از زندگی امیرکبیر ، و نیز داستانهایی از عصر ناصرالدین شاه تألیف نگارنده ، انتشارات قلم .