نگاهی اجمالی بر چالش‌ها و آفتهای موجود در مسیر ایجاد دولت و جامعه اسلامی (قسمت دوم)

در کلام نورانی قرآن و سایر آیات و روایات اسلامی، ضرورت داشتن تقوای عمومی و اجتماعی و همچنین تقوای فردی، بارها مورد اشاره قرار گرفته و به‌خصوص در مورد مسئولین و کارگزاران نظام اسلامی بر این موضوع مکرراً تأکید شده است، از جمله در آیه ۱۳ سوره حجرات می‌فرماید: «اِنَ اَکرَمَکُم عِندَاللهِ اَتقیکُم» گرامی‌ترین شما در پیشگاه خدا با تقواترین شماست و در آیه ۱۰۲ سوره آل عمران نیز می‌فرماید: «اَتَقُوالله حَقَّ تُقاتِهِ» تقوای الهی را چنانچه شایسته اوست داشته باشید.

امیر مؤمنان علی(ع) نیز در خطبه معروف همّام در بیان بخشی از ویژگی‌ها و ابعاد شخصیتی متقین می‌فرمایند: «تقوی‌پیشگان فضیلتی خاص دارند؛ گفتارشان از روی صدق و راستی است، در لباس و پوشاک [و زندگیشان] اعتدال و میانه روی پیش می‌گیرند، راه رفتنشان با تواضع و فروتنی است، از آنچه خداوند برایشان حرام دانسته است، چشم می‌پوشند، … خالق در نظرشان بزرگ و جز او در دیده آنها کوچک است …. حاجاتشان خفیف و نفسهایشان عفیف است ….. در سختی صبور و در پیِ مال حلال است …. قلبش خاشع و نفسش قانع است.»[۱]

بررسی بیانات و رهنمودهای مقام معظم رهبری (دامه برکاته) نیز نشان می‌دهد که رهبر معظم انقلاب، تقریباً در تمام سخنرانی‌هایشان به‌ویژه در موارد مرتبط با فرآیند تحقق دولت و جامعه اسلامی، به طور جدی بر این موضوع تاکید داشته و مردم و مسئولین و در کمال تواضع و فروتنی، خودشان را به داشتن تقوای الهی متذکر می‌شوند، ایشان در یکی از سخنرانی‌هایشان، ضمن اشاره به نقش تقوا در رفع سختی‌ها، دشواری‌ها و شداید زندگی می‌فرمایند: «امروز ملتهای مسلمان در مقابل زورگویی قدرتهای جهانی حرفی برای گفتن ندارند، نه علم لازمی، نه فناوری پیشرفته‌ای، نه در زمینه‌های گوناگون سیاسی مهارتی. چرا؟ چرا ما عقب ماندیم؟ چون تقوا را از دست دادیم، این همان شدتهایی است که با تقوا بر طرف می شود.»[۲]

البته رهبر بزرگوار انقلاب اسلامی مُنکر دستاوردهای معنوی و ارزشهای اسلامی موجود در جامعه و دولت موجود نمی‌شوند، اما درجه و جایگاه آن را در حد مورد انتظار از انقلاب اسلامی نمی دانند و لذا در یکی از سخنرانی‌هایشان فرمودند: «امروز دولت ما، یعنی مسئولان قوه مجریه، قوه قضائیه، قوه مقننه، که مجموع اینها دولت اسلامی است، سهم از حقایق اسلامی و ارزشهای اسلامی را دارد، اما کافی نیست، اولش خود من.»[۳]

به همین دلیل ایشان یادآور می‌شوند که به هیچ ‌وجه نباید به این مقدار بسنده کرد و لذا بمنظور جلوگیری از گرفتار شدن در دام آفتهایِ نگاه نادرست به وضعیت موجود، در یکی دیگر از رهنمودهایشان می‌فرمایند: «یکی از آفتهای ما این است که تصور کنیم این مقدار که پیشرفت کردیم، نتایج نهایی است، همین‌جا توقف کنیم، آفت دیگر این است که تصور کنیم چون تا این دوره و در این مدت به هدفهای نهایی نرسیدیم، پس چراغ امید را در دل خودمان خاموش کنیم، فکر کنیم دیگر دسترسی نخواهیم داشت»[۴] و راه برون رفت از این دام خطرناک را اینگونه بیان می‌دارند: «راهی که خداوند متعال و اسلام به ما می‌آموزد، این است: [فَلِذلِک فَادعُ و اَستقم کَما اُمرت ولا تَتَََّبِع اَهوائَهُم] راهی را که شناختید، با دقت پیش بروید، قدمها را محکم و استوار بردارید و استقامت به خرج دهید، اگر استقامت به خرج دادیم، آنوقت به اهداف عالی اسلام خواهیم رسید.»[۵]

معظم له در پاسخ به سوأل کسانی که علت کندی یا تأخیر در مسیر حرکت به سوی دولت سازی اسلامی را جویا می‌شوند، این چنین بیان می‌فرمایند: «بعضی‌ها می‌گویند، شما بعد از ۲۷ سال می‌خواهید دولت اسلامی تشکیل دهید؟ نه؛ تلاش و اقدام برای تشکیل دولت اسلامی از روز اول شروع شده است، منتها افت و خیز داشته، در جاهایی موفق بودیم، در برهه‌ای موفق نبودیم، بعضی از ماها وسط راه پایمان لغزید، بعضی از ماها در اصل هدف مردود شدیم، بعضی از ماها نتوانستیم خود را نگه داریم، دلبسته به رفتارهای طاغوتی شدیم.»[۶]

ولی امر مسلمین در نهایت بار دیگر برای رهایی از آفتها، موانع و سختی‌های کار، امت اسلامی را مورد خطاب قرار داده و می‌فرمایند: «امت اسلامی هم اگر با تقوا بود، مشکلات در برابر او زانو می‌زنند، او در برابر مشکلات زانو نمی‌زند. به این جمله امیرالمومنین(ع) توجه کنید؛ [من اَخذَ بِالتّقوی عَزَبتَ عَنه الشَدائد بَعدَ دُنوِّها]، اگر فردی و من عرض می کنم اگر ملتی، تقوا را برای خودش جاده‌ی عمل قرار داد، و متقی شد، شداید زندگی اگر نزدیک او هم باشد، از او دور خواهد شد، [و اُحلولَت لَهُ الاُمور بَعدَ مَرارَتَها]، تلخیهای زندگی برای او شیرین خواهد شد، [و اَنفَرَجَت عَنهُ الاَمواج بَعدَ تَرَاکُمِها]، امواج توفنده شداید زندگی، بعد از آنکه متراکم شده باشند، از او دور خواهند شد و او بر امواج سوار خواهد شد، [و اَسهَلَت لَهُ الصِعاب بَعدَ اَصابَها]، دشواریها و سختی‌های زندگب بعد از آنکه به سخت‌ترین مرحله رسیده باشد، برای او آسان خواهد شد.»

به این ترتیب؛ از نظر ولایت، مهمترین آفتهایی که می‌توانند مانع از تحول معنوی و دستیابی به ایجاد دولت و جامعه اسلامی و در نهایت شکل گرفتن تمدن اسلامی شوند، عبارتند از:

۱- نادیده انگاشتن ضرورت برخورداری مردم و مسئولین از تقوای فردی و اجتماعی در ابعاد مختلف.

۲- فراموش کردن نقش پیشروندگی و قانع شدن به وضع موجود و به عبارت دیگر نهایی دانستن کار.

۳- ناامید شدن از دست یافتن به وضع مطلوب و دست کشیدن از ادامه تلاشها برای رسیدن به هدف نهایی.

۴- لغزش برخی از افراد در ادامه مسیر و فراموش کردن هدف اصلی و نیز بازگشت به رفتارهای طاغوتی.

بی‌شک گستردگی، پیجیدگی و تنوع موضوعات کاری در مسیر فرآیند، سختی کار را مضاعف خواهد نمود و لذا بررسی دقیق و ریشه‌یابی علل بروز این آفتها می‌تواند، در حل مشکلات و رفع موانع و نیز پیشگیری از تشدید چالشهای موجود، موثر واقع شود، به همین دلیل در تکمیل مطالب مورد اشاره و با عنایت به فرمایشات رهبر معظم انقلاب اسلامی(دامه برکاته)، چنانچه قرار باشد به ریشه‌ها و علل کندی کار نیز پرداخته شود، باید از نکات ذیل به عنوان مهمترین دلایل بروز مشکلات و ناهنجاریهای موجود نام برد:

۱- کمرنگ بودن نقش حوزه‌های علمیه و طلاب در ارائه مبانی نظری و علمی و آموزشی و عدم ارائه تصویر روشن و صریح از چهره و مفهوم دولت و کشور اسلامی در سطح جامعه.

۲- عدم خودباوری و کم توجهی دانشگاهها و سایر مراکز علمی و آموزشی، برای تولید علم بومی مبتنی بر اصول و ارزشهای واقعی اسلامی و همچنین تربیت نیروهای طراز دولت و جامعه اسلامی.

۳- کم کاری بخش فرهنگی کشور به ویژه صدا و سیما و سایر رسانه‌ها، برای اطلاع رسانی و ظرفیت سازی فکری و فرهنگی و ایجاد آمادگی لازم در جامعه، در جهت شکل گرفتن دولت و جامعه اسلامی.

۴- کوتاهی برخی از نخبگان و افراد اثر گذار جامعه از جمله؛ اساتید دانشگاهها، معلمین، نویسندگان و شعرا که مسئولیت مستقیم و غیر مستقیم تربیت جامعه را بر عهده دارند و همچنین هنرمندان و حتی ورزشکاران که از ایفای نقش واقعی خود به عنوان الگوهای اجتماعی غفلت کرده‌اند.

۵- ناکافی بودن اقدامات صورت گرفته در کشور برای الگوسازی بومی (در ابعاد مختلف فردی، ساختاری و سازمانی) مبتنی بر اصول و ارزشهای اسلامی و معرفی و تعمیم آن در سطح کشور.

۶- عدم همراهی بخشهایی از جامعه (اعم از مردم و مسئولین) که گرفتار دنیا طلبی و زندگی تجملاتی گردیده و منافع فردی را بر منافع و مصالح جامعه و کشور ترجیح داده‌اند.

۷- پراکندگی کار نهادها و سازمان‌های متولی و علاقه‌مند فرآیند، از جمله؛ مرکز طراحی الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت یا سپاه و بسیج و در نتیجه انجام کار موازی بدون توجه به ضرورت اصل هم‌افزایی.

۸- فقدان اراده لازم در برخی از دولتمردان و همچنین درک و فهم نادرست و ناکافی از سوی برخی از کسانی که می‌بایست به عنوان مجریِ موضوع، مسئولیت را بر عهده می‌گرفتند.

۹- اقدامات افراد و گروههای فرصت طلب، مغرض و ضد انقلاب نفوذی در بدنه دولت اسلامی و سنگ اندازی و مانع تراشی آنها در سطوح و بخشهای مختلف.

۱۰- عداوت و کینه‌ورزی بیگانگان که با انجام صدها توطئه خُرد و کلان مانند؛ جنگ تحمیلی، ایجاد اغتشاشات داخلی، ترور و تخریب، فشار اقتصادی و سیاسی و هجمه فرهنگی باعث شدند تا بخش قابل توجهی از ظرفیتها و توانمندی‌های کشور به جای استفاده در جهت پیشرفت و تعالی کشور، صرف رفع مشکلات ناخواسته گردد.

در پایان می‌توان عدم شایسته سالاری ناشی از برخی از انتخابهای نادرست از سوی مردم و مسئولین و در نتیجه عدم آمادگی جامعه و به تعبیر مقام معظم رهبری(دامه برکاته) «عدم تحمل جامعه» برای ایجاد دولت و کشور اسلامی را عامل اصلی تأخیر در تحقق اهداف اسلامی دانست، برای اثبات این موضوع کافیست که با اتکاء به وجدان خود، میزان آمادگی خویش برای پذیرش قلبی و عملیِ مفهوم واقعی تقوای اسلامی را مورد سنجش قرار داده و به دهها سوأل زمینه ساز مشکل در این زمینه از جمله؛ احتمال امکان رها کردن منافع نامشروع و موقعیت‌های غیر قانونی از سوی برخی از افراد، پاسخ دهیم.

و کلام آخر اینکه؛ فرآیند تحقق اهداف اسلامی به وقت و زمان کافی نیاز دارد و رهبر معظم انقلاب (دامه برکاته) نیز بر این نکته اذعان داشته و می فرمایند: «من سال گذشته عرض کردم؛ فرآیند تحقق هدفهای اسلامی، یک فرآیند طولانی و البته دشواری است، به طور نسبی انسان به آن اهداف نزدیک می‌شود، اما تحقق آنها بسیار طولانی است.»[۷]

ایشان در مورد یکی دیگر از اجزای همراستا و مکمل فرآیند، یعنی الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت نیز می‌فرمایند: «حصول این کار، زودبازده نیست. ما با توجه به این نکته، وارد این قضیه شدیم. البته بعضى از آقایان طرحها و پیشنهادهائى براى محصول زود هم مطرح کردند، ایرادى هم ندارد؛ لیکن آن چیزى که مورد نظر ماست، جز در بلندمدت و با یک نگاه خوشبینانه در میان‌مدت، به دست نخواهد آمد؛ این یک کار طولانى است. ….. سوال می‌کنند که چرا قبلاً این کار انجام نگرفته، یا چه ضرورتى وجود دارد که حالا این کار انجام بگیرد؟ خوب، فاصله‌ى زیادى نشده است. براى این فرآیندى که به منظور ایجاد و تدوین یک چنین الگوئى حتماً طى خواهد شد، این سى سال، زمان طولانى‌اى نیست. تجربه‌ها متراکم می‌شود، معرفتها انباشته می‌شود، اوضاع و احوال سیاسى اقتضاء می‌کند؛ بعد به نقاطى میرسیم که مجهول بوده است و اینها را ان‌شاءاللَّه معلوم خواهیم کرد. به نظر من در این مقطع، ظرفیت کشور، یک ظرفیت مناسبى است.»[۸]

در نهایت ایشان در اینگونه موارد با نگاه به افق آینده نتایج کار را به این شکل ترسیم می کنند: «ما بحث آینده‌ى بلندمدت نظام اسلامى را می‌کنیم. شما در ذهنتان چهل سال بعد را تصویر کنید و ببینید که جمهورى اسامى در آن سالها چگونه بر تمام دنیاى ظلمانى مادّى آن روز پرتو خواهد افکند؛ (الم ترکیف ضرب اللَّه مثلاً کلمه طیّبه کشجره طیّبه اصلها ثابت و فرعها فی السّماء تؤتى اکلها کلّ حین باذن ربّها)؛ دل مؤمن، به کمتر از این پیشرفت قانع نیست؛ (من ساوى یوماه فهو مغبون)؛ امسال‌مان با سال گذشته نمی‌تواند مثل هم باشد، باید جلوتر رفته باشیم. پس شما چهل سال دیگر را در نظر بگیرید و ببینید جمهورى اسامى چه هویت درخشانى ایجاد کرده و چه خیمه‌ى عظیمى بر فراز فکر و ذهن بنی‌آدم در سرتاسر جهان زده است.»[۹]

به این ترتیب همانگونه که ولی امر مسلمین، یادآور شده‌اند، نباید از موانع موجود و مسائل و مشکلات پیش‌رو هراسی به خود راه داد، بلکه بر همه مردم و مسئولین دلسوز و خدمتگذار واجب است تا با استقامت و فداکاری لازم، زمینه را برای ایجاد تمدن با شکوه اسلامی و رسیدن به اوج قله‌های پیشرفت و تعالی در همه ابعاد زندگی فردی و اجتماعی ایجاد نمایند.

احمدرضا هدایتی

۷/۹/۹۲

[۱] – نهج البلاغه فیض الاسلام – خطبه ۱۹۴

[۲] – بخشی از سخنرانی مقام معظم رهبری در خطبه‌های نماز جمعه در تاریخ ۲۸/۵/۸۴

[۳] – بخشی از سخنرانی مقام معظم رهبری در دیدار مسئولان نظام در تاریخ ۶/۸/۸۳

[۴] – بخشی از بیانات مقام معظم رهبری در اجتماع مردم کنگاور در تاریخ ۲۷/۷/۹۰ .

[۵] – بخشی از بیانات مقام معظم رهبری در اجتماع مردم کنگاور در تاریخ ۲۷/۷/۹۰ .

[۶] – بخشی از سخنرانی مقام معظم رهبری در دیدار اعضای هیئت دولت در تاریخ ۸/۶/۸۴

[۷] – بخشی از بیانات مقام معظم رهبری در جمع کارگزاران نظام در تاریخ ۲۱/۹/۸۰

[۸] – بخشی از بیانات مقام معظم رهبری در جمع اساتید و مسئولین کشوری در تاریخ ۱۰/۹/۸۰

[۹] – بخشی از بیانات مقام معظم رهبری در مراسم بیعت طلاب و روحانیون در تاریخ ۲۲/۳/۶۸

توسط احمدرضا هدایتی · آذر ۱۵, ۱۳۹۲