فهرست صدها اثر دستنویس فارسی

جمع آوری: سر ویلیام اوزلی

سر ویلیام اوزلی (۱۷۶۷-۱۸۴۲) برادر بزرگتر دیپلومات معروف سرگور اوزلی(۱۷۷۰-۱۸۴۴)  است.وی عضو انجمن آسیایی کلکته و انجمن های سلطنتی ادینبرو و گوتینگن و آمستردام بود. ویلیام اوزلی نوسنده ای پرکار و مجموعه داری آزمند و شرق شناسی خبره بود. وی در خلال سالهای۱۷۹۷ و ۱۸۰۱  گزیده ای از تاریخچه صفویجهان آرا قاضی احمد بن محمد غفاری قزوینی (متوفی ۱۵۶۷) که ترجمه فارسی توصیفات دنیای اسلام وسیله جغرافیا دان مسلمان ابن حوقل(متوفی بعد۳۹۷  (است را به چاپ رساند. سیلوستر دو ساسی Silvester de sacy  ترجمه فرانسوی جغرافیای ابن حوقل  را در پاریس به سال          ۱۸۰۲مهیا کرد.  ترجمه بختیار نامه، داستانی ایرانی به سبک هزار و یک شب، با اقبال مخاطبین انگلیسی مواجه می شود و چندین باردر قرن نوزده تجدید چاپ می شود. مقالات علمی ویلیام اوزلی در مجموعه های شرقی Oriental Collections در سه جلد بین سالهای ۱۸۰۰-۱۷۹۷  در لندن  به چاپ رسید. سر ویلیام اوزلی گزیده ای از آثار جغرافیایی صادق اصفهانی (حدوداً ۱۶۰۹-۱۶۵۰)  و همینطورترجمه مثل های عربی که وسیله خاور شناس ومسافر  سوییسی جان لوئیسJohn Lewis  برکهارت Burckhardt Johann Ludwig (1784-1817) جمع آوری شده بود را به چاپ می سپارد.

ویلیام اوزلی به سال ۱۸۱۰ به عنوان منشی خصوصی برادرش سر گور اوزلی به ایران سفر میکند. برای آماده شدن برای ماموریتش به مدت ۱۰ ماه در منزل سفیر ایران در لندن، میرزا ابوالحسن، زندگی کرده بود و در همان جا هم فا رسی را فرا میگیرد. وی شرح سفر هایش به ممالک مختلف خصوصا ایران را در سفر نامه اش در سه جلد (۱۸۱۹-۱۸۲۳) به چاپ می رساند. در سفرش به ایران تعداد زیادی از نسخه های خطی با ارزش را جمع آوری میکند. وی در دهه سوم قرن نوزده نسخه های خطی ای  که طبق فهرستی که در ذیل می آید وبالغ بر ۷۲۵ نسخه میشده و عمدتاَ هم فارسی است را فروخت. در آگهی فروش دیگری که یک سال پیش از آن منتشر ساخته بود از قصدش برای فروش” صدها مدال و جواهر( شامل استوانه بابلی)، تعداد زیادی مجسمه های مرمر ازخرابه های تخت جمشید، آجر هایی بانقوش بابلی، نوشته های مصری بر پاپیروس، و آثاری جالب از دوران باستان؛ علاوه بر تفنگ ها، آلات موسیقی، بت ها، تصاویر خارق العاده، انواع کانی های جالب، و اقلام غیر عادی” که وسیله وی در سفر هایش جمع آوری شده خبر میدهد. همینطور از فروش “۱۳۰۰ کتاب چاپی، به یونانی، لاتین، عبری، ایتالیایی، فرانسه، انگلیسی، عربی، فارسی و غیره در تاریخ ، جغرافیا، فلسفه، زبان شناسی تطبیقی و سکه شناسی و غیره.”  انگونه که خود در مقدمه فهرست ذیل آورده در نظر داشته تا نه تنها نسخه های نفیس و قدیمی بلکه چندین نسخه از هر کتاب را جمع اوری کرده تا با مقابله ی آنها متنی دقیق بدست آید. پیتراوری که در دائره المعارف ایرانیکا شرح حال ویلیام اوزلی را نوشته از پراکنده شدن مجموعه نسخه های خطی ویلیام اوزلی  سخن میگوید.  در ذیل ترجمه ۹۰ کتاب از فهرست مجموعه کتب خطی اوزلی آمده است.  در نوبت آتی ترجمه بخش دیگری از این فهرست خواهد آمد.

فهرست مطالب:

۱-   اشعار

۷-    نثر؛ تاریخ و سرگذشت

۱۱-  جغرافیا

۱۱-  زبان  شناسی تطبیقی

۱۲-  پزشکی

۱۲-  موسیقی

۱۳-  منظومه های عاشقانه، داستان و غیره.

۱۴-  متفرقه

۱۷-  زند، پازند، پهلوی و غیره.

۱۸-  عربی

۱۹-  ترکی

۲۰-  هندوستانی

۲۰-  سانسکریت،بنگالی، تامیل، غیره.

۲۰-  آثاری در باب الفبا، دستور و غیره.

۲۱-  زبانها و مو ضوعات مختلف

۲۲-  ضمیمه

.

نسخ فارسی

۱-شاهنامه فردوسیF.

تحریر۱۵۵۱/۹۵۹٫ علاوه بر عنوان های تذهیب شده و خطوط طلا در هر صفحه، این نسخه زیبا شامل ۲۵ تصویر است: به همراه مقدمه ای به نثر و حکایاتی ازنویسنده، فردوسی، که در اوایل قرن یازده فوت میکند.

۲- شاهنامه فردوسیF.

بسیار بزرگ، ۱۱۵۶ صفحه، تحریر ۱۶۰۱/۱۰۱۰، با۴۱ تصویر و مقدمه ای به نثر،il.tit، خطوط طلا در حاشیه ها

۳-شاهنامه فردوسی F.

بسیار بزرگ.۹۹۳ صفحه. با صحافی باشکوه اولیه. با نقش های عربی متعدد که با طلا در حاشیه های رنگی بسیاری از اوراق آمده است، اژدها، شیر، درختان، گلها، پرندگان، دیوهاو غیره. این سه نسخه بواسطه تعدد تصاویر و تذهیب ها، و سایرتزیین ها که  با بهترین شیوه های ایرانی اعمال شده استه وبه همان اندازه بابت نگارش زیبایشان  قابل تحسین هستند.

 

۴- شاهنامه

F.،  il. tit. خطوط طلا در حاشیه ها، نسخه ای عالی.

۵- حدیقه ی حکیم سنایی

خطوط طلا در حاشیه ها، Sm. F.، il. tit.

نسخه ای فوق العاده و اثری جالب که به سال ۵۳۴/۱۱۳۹ وسیله نویسنده سنایی به پایان رسیده است.

۶-انتخاب حدیقه سنایی

گزیده ای از حدیقه سنایی؛ نسخه ای زیبا. تحریر ۹۳۰/۱۵۲۳٫

1. tit. ، خطوط طلا

۷-دیوان ثنائی

این شاعر را که آثارش بسیار نادرند، نباید با نویسنده فوق الذکر اشتباه گرفت.

۸-دیوان خاقانی

۵۸۸ صفحه F.

۹-دیوان خاقانی

Octavo  ضخیم، ۶۲۵ صفحه.

۱۰-تحفه العراقین

شرحی از دو استان عراق عجم و عراق عرب؛ وسیله خاقانی، که در قرن دوازدهم میلادی میزیست. این نسخه شامل ۲۲۳ صفحه و دارای یادداشت های با ارزشی در حاشیه هاست و مقدمه ای به نثر در ۱۰ صفحه دارد.

۱۱- تحفه العراقین F.

با یادداشت های متعدد.

۱۲- شعری که به مناسبت سفری به عراق سروده شده است.

 وقت روانه شدن به جانب عراق (نویسنده نا مشخص)

۱۳-دیوان طالب گلیم

۱۴-صاحب قران نامه (احتمالا اثری از قدسی) بسیار نادر.

۱۵-دیوان جلال اسیر

۱۶- نل و دمن، منظومه عاشقانه هندی.

۱۷- گزیده ای از صاحب نامترین شعرا، جامی، حافظ، شیرقانی، سعدی، عطار، نظامی، امیر حسینی، شاه قاسم و غیره. ۲۸ صفحه، تماما خط کشی شده با خطوط قرمز، آبی وطلا. F

۱۸-مناظره تیغ و قلم

نسخه ای زیبا، تحریر ۹۶۳/۱۵۵۵

هیچگاه نسخه ی دیگری بدست نیاوردم. il. tit. ، خطوط طلا  درحاشیه ها

۱۹- دیوان صایب

۵۸۹ صفحه.

۲۰- دیوان صایب F.

۲۱-دیوان شهرت F.

۳۷۱ صفحه.

۲۴٫۲۳٫۲۲- آثارعرفی شیرازی در سه مجلد، هر کدام با عنوان تذهیب شده، خطوط طلا در هر صفحه.

۲۵–دیوان غنی کشمیری

۲۶- دیوان صابرF.

۲۷-خاور نامه F.

۲۸-دیوان نظیری نیشابوری

۲۹- خلاصه ای منظوم از اثر بزرگ زکریا قزوینی عجایب المخلوقات

این نسخه زیبا شامل نقاشی های مینیاتور متعدد و نقشه ای فوق العاده از جهان می باشد.

۳۰-دلسوزنامه منوچهر تاجر تبریزی.

چندین تصویر مینیاتور. سرفصل های تذهیب شده. نسخه ای بسیار نادر. تحریر به سال ۸۶۰/۱۴۵۵ ، خطوط طلا  در حاشیه ها

۳۱- موش وگربه

عبید زاکانی، خطوط طلا  در حاشیه ها.

۳۲-گربه و موش نسخه ای دیگر.

۳۳- دیوان مسعود

نسخه ای بسیار زیبا، تذهیب های زیبا ، دستخط خوب، ۱۷۸ صفحه. تحریر ۸۸۶/۱۴۸۱

۳۴-دستورنامه

نویسنده بنظر می آید از اهالی تون نیشابور باشد.نگارش و تزیین زیبا، نسخه ای بسیار نفیس، خطوط طلا  در حاشیه ها

۳۵- شعری بسیار رایج در میان ایرانیان، در باب وفات علی، سوگواری سکینه و غیره. در محرم خوانده می شود.خطوط طلا در حاشیه ها. به این ترتیب شروع می شود.

 روایتست که چون گشت عازم میدان

۳۶-شیرین و فرهاد وحشی

اثری که سر ویلیام جونز در کتابش ” گفتار در باب فلسفه آسیایی ها” از آن تجلیل کرده است و بسیار نادر. این نسخه در شیراز تحریر و صحافی شده است. جلد آن  زمینه ای طلایی  و درختان-رز، با بلبلان و غیره را نشان می دهد.

۳۷-دیوان مانی

نگارش زیبا .خطوط طلا در حاشیه ها، تحریر ۹۴۴/۱۵۳۷٫

۳۸-۴۳-آثار نظامی گنجوی

مخزن الاسرار، لیلی و مجنون، خسرو و شیرین، هفت پیکر، شرف نامه سکندری، خرد نامه، اسکندرنامه بحری. این شش اثر در دو جلد گرد آمده. Sm. F. تحریر جلد اول ۷۶۶/۱۳۶۴

و دومی به سال ۷۶۷/۱۳۶۵: نگارش ظریف بر صفحه کِرم رنگ، صفحات با خطوط طلا خط کشی شده اند.

۴۴-۴۹- نسخه دوم آثار نظامی،

ترتیب بدین شکل: لیلی و مجنون، هفت پیکر، سکندر نامه برّی، سکندر نامه بحری، مخزن الاسرار وخسرو شیرین،  در صفحاتی با شکوه، تحریر ۸۴۱/۱۴۳۷٫ il. tit خطوط طلا در حاشیه ها ،جای سفید برای تصاویر، نگارش زیبا: نسخه ای بسیار با ارزش. سکندر نامه بری یا تاریخ دلیری های اسکندر در خشکی همان شرف نامه سکندری نسخه پیشین است؛ و سکندر نامه بحری یا شرح ماجرا های  اسکندر در دریا، گاهی اوقات خردنامه نامیده می شود و بسیار نادرتر از دیگری است؛ اما چون هر دو مربوط به یک قهرمان می شود، گاهی اوقات یکی پنداشته می شود و کل آن خمسه یا مجموعه کامل پنج اثر شاعر.

۵۰-۵۵-آثار نظامی، نسخه سوم،

ترتیب به قرار اولی. کتابی زیبا و با شکوه، نگارشی تحسین برانگیز.خطوط طلا، تذهیب های زیبا و نقاشی هایی با پرداخت عالی F.

۵۶ تا ۶۱- آثار نظامی چهارمین نسخه

Sm. F. ،صحافی تیماج قرمز با شکوه il. tit., ، خطوط طلا در حاشیه ها.  بعلاوه هشت نقاشی زیبا. یکی از اولین نسخه ها در اروپا. ۱۹ پوند برای این کتاب پرداختم، روز بعد پیشنهاد ۳۰ پوندی را رد کردم. هر چهار نسخه آثار نظامی در ایران به رشته تحریر در آمده و برمبنای اولین یا قدیمیترین نسخه وبا مطابقه آنها متنی دقیق فراهم بدست خواهد آمد.

۶۲-۶۳- هفت پیکر و سکندرنامه

نسخه ای زیبا صحافی تیماج قرمز زیبا، نگارش ممتازاحتمالا ۳۰۰ سال پیش.

۶۴- سکندر نامه نظامی

با یادداشت های فراوان.

۶۵- سکندر نامه نظامی

ایضاً با یادداشت های جالب

۶۶- جام جم اوحدی اصفهانی متوفی ۱۳۴۳٫

۶۷-جواهرالمقال

با مقدمه ای به نثر و نام داروهای مختلف  که از سریانی و یونانی و سایر زبانها وام گرفته شده اند و با

توضیحات عربی یا فارسی. ۱۴۱ صفحه. نوشته شده به نسخ. اثری بسیار جالب و احتمالا منحصر بفرد در اروپا.

۶۸-دیوان آفتاب امپراطور شاه عالم با تخلص آفتاب. Q

۶۹-سرو و گل

منظومه عاشقانه تسکین شیرازی. بینهایت نادر.Q

۷۰- شعر ناشناخته. شروع

من آن نیم که کنم سرکش ز تیغ جفا

۷۱-دیوان عبدالواسع جبلی که در قرن ۱۲ ام میزیست، خطوط طلا در حاشیه ها. نسخه ای خوب. Il.tit.

۷۲و۷۳- منهاج المعراج و جهان نما با اشعاری کوتاه در وصف قصرها و باغهای اصفهان ونزدیک آن.

۷۴- ترجمه راماین به فارسی

۷۵-رساله منظومه فی علم قیافه

رساله منظوم در ریخت شناسی،در شناخت انسانها نه تنها از روی قیافه بلکه از روی سایر قسمت های بدن.

۷۶-مرات القیافه برج مرهن محوی

فصل دوم ان مربوط به زنان است. اثری جالب و نادر

۷۷-دیوان عاقل خوان رازی، خطوط طلا در حاشیه ها ، عنوانها با تذهیب. نسخه ای زیبا.

۷۸-۸۴-مثنوی حزین

هفت شعر متفاوت از حزین اصفهانی( خاطرات منثور وی وسیله بالفور ترجمه شده است).

شامل این اشعار: صغیر دل، مطبع الانظار، چمن و انجمن، خرابات، ودیعه البدیعه، تزکره العاشقین، فرهنگ نامه

۸۵-دیوان شوکت، خطوط طلا در حاشیه ها.

۸۶-خسرو وشیرین

منظومه عاشقانه هاتفی. ویلیام جونز به نادر بودن آثار وی توجه کرده است. هاتفی به سال ۱۵۲۰ وفات کرده.

نسخه ای زیبا بر روی کاغذ سمرقند خوب، خطوط طلا در حاشیه ها. عنوانها با تذهیب بعلاوه پنج نقاشی مینیاتوربا بهترین سبک ایرانی. هاتفی به سال ۹۲۷/۱۵۲۰ وفات کرد.

۸۷- مجموعه از رباعیات عالی

۸۸-دیوان امیر سیفی که به سال ۵۶۷/۱۱۷۱ وفات کرد. نسخه ای بسیار زیبا، با نقاشی های مینیاتور بر روی کاغذ سمرقند خوب، خطوط طلا در حاشیه ها، عنوان ها با تذهیب. بسیار نادر.

۸۹-رباعیات حکیم عمر خیام که به سال ۵۱۷/۱۱۲۳ وفات کرد و در نظر بعضی بی خدا بود. نسخه ای بسیار زیبا و با شکوه. تحریر در شیراز به سال ۸۶۵/۱۴۶۰ ، خطوط طلا در حاشیه ها، عنوانها تذهیب شده.

۹۰-رباعیات افضل کاشی

نسخه ای به زیبایی  نسخه بالا و ظاهراً وسیله همان شخص تحریر شده است.

علائم اختصاری:

F.=Folio           Q.=Quarto       Sm F.=Small Folio       il.tit.=illuminated titles

Where the size or form is not described, octavo or duodecimo is understood.

در این فهرست تعداد اندکی از نسخه ها به نسخ می باشند که ذکر شده است. بقیه نسخه های فارسی به تعلیق می باشند.

عنوان اصلی فهرست اوزلی به قرار زیر است:

Catalogue of Several Hundred Manuscript Works in Various Orienatal Languages .Collected by Sir William Ouseley, LLD. London: Printed By A. J. Valpay, M.A., ۱۸۳۱.