آیت الله میرزای شیرازی از شیخ محمد خواست ـ با توجه به تجربه نظامی، شجاعت و سخنوریش ـ آغاز نهضت مسلحانه عراقیها بر ضد اشغالگران را اعلان کند، ایشان هم انتظار استادش را به بهترین نحو برآورده ساخت ودر اجتماع عظیمی که با حضور رهبریت انقلاب، مراجع، رؤسای عشایر، ومجاهدان در روز ۲۱ ژوئن سال ۱۹۲۰ م درصحن حضرت عباس در کربلا برگزار گردید، خطبه انقلابی بسیار حماسی را ایراد نمود. با ایراد این خطبه نهضت مسلحانه ملت عراق بر علیه بریتانیا ابر قدرت متجبّر زمان آغاز شد و توانست در مدت چند سال تلفاتی بیش از تلفات یک قرن اشغال هندوستان را بر انگلیس‌ها تحمیل کند
سی ام آذر سال ۱۳۴۲ پیکر عالم ربانی، مرجع مبارز وفقیه بادرایت حضرت آیت الله العظمی شیخ محمد خالصی زاده در دل خاک مطهر صحن کاظمین آرمید.
شیخ محمد خالصی زاده به سال ۱۳۰۸ هجری قمری (۱۲۶۷ش) در شهر مقدس کاظمین چشم به جهان گشود و تحت توجهات پدرش، مرجع با تقوی حضرت آیت الله العظمی شیخ محمد مهدی خالصی پرورش یافت، وی با برخورداری از دو نعمت خدائی، پدر عالم وهوش سرشار توانست در مدت کوتاهی مراحل مختلف علوم دینی نزد علمای برجسته زمان، آیات عظام شیخ مهدی مرایاتی، شیخ صادق خالصی، شیخ راضی خالصی، شیخ محمد حسین کاظمی، آخوند خراسانی ومیرزا محمد تقی شیرازی (قدس سرهم) سپری کند و قبل از ۲۰ سالگی به درجه اجتهاد برسد.
با شعله‌ور شدن آتش جنگ جهانی اول وحمله تجاوزکارانه انگلستان به خاک عراق در سال ۱۹۱۴م، خالصی زاده نقش برجسته‌ای در مقابله با این حملات صلیبی ایفا نمود، ایشان ضمن حضور فعال در جبهه‌های جنگ در مناطق القرنه، هویزه، العماره و دیگر مناطق جنوبی عراق، مسئول هماهنگی میان نیروهای مجاهدین به رهبری علما و فرماندهی نیروهای نظامی عثمانی بود، ایشان با وجود اشغال بغداد از سوی نیروهای انگلیسی در سال ۱۹۱۷م از پای ننشست و با دیگر نیروهای باقیمانده به شهر موصل در شمال عراق عقب نشست، و تا پایان جنگ جهانی اول وتسلیم عثمانی در برابر بریتانیا به مبارزات خود ادامه داده است.
پس ازتوقف جنگ وصدور فرمان عفو عمومی ایشان ملازم پدر وآیت الله میرزا محمد تقی شیرازی دو عالم برجسته زمان شد ودر این برهه حساس از تاریخ کشور عراق یکی از دستیاران و مشاوران مرجعیت و رهبر نهضت اسلامی عراق بود، پس از اوجگیری مبارزات ملت مسلمان عراق بر ضد انگلیس، آیت الله میرزای شیرازی از شیخ محمد خواست ـ با توجه به تجربه نظامی، شجاعت و سخنوریش ـ آغاز نهضت مسلحانه عراقیها بر ضد اشغالگران را اعلان کند، ایشان هم انتظار استادش را به بهترین نحو برآورده ساخت ودر اجتماع عظیمی که با حضور رهبریت انقلاب، مراجع، رؤسای عشایر، ومجاهدان در روز ۲۱ ژوئن سال ۱۹۲۰ م درصحن حضرت عباس در کربلا برگزار گردید، خطبه انقلابی بسیار حماسی را ایراد نمود( ۱). با ایراد این خطبه نهضت مسلحانه ملت عراق بر علیه بریتانیا ابر قدرت متجبّر زمان آغاز شد و توانست در مدت چند سال تلفاتی بیش از تلفات یک قرن اشغال هندوستان را بر انگلیس‌ها تحمیل کند.
پس از اجتماع عظیم کربلا، آتش انقلاب شعله‌ور شد. نیروهای انگلیسی برای سرکوب قیام ابتدا شهر کربلا مرکز حضور رهبریت انقلاب به محاصره خود در آورده‌اند. حاکم نظامی شهر حله با ارسال نامه‌ای به میرزای شیرازی خواستار تحویل ۱۷ تن از سرکردگان و فعالان قیام از جمله آیت الله خالصی زاده به نیروهای انگلیسی شد( ۲).
دو سال بعد، با فروکش کردن انقلاب، دولت انگلیس به دلیل نگرانی از تکرار قیام، به فکر تغییر شکل اشغال عراق از اشغال نظامی مستقیم به اشغال سیاسی افتاد.
آیت الله شیخ مهدی خالصی که پس از رحلت میرزای شیرازی و شریعت اصفهانی زمام‌دار مرجعیت دینی و رهبری سیاسی شده بود به همراه فرزندش شیخ محمد خالصی زاده به جنگ نیرنگ‌های سیاسی انگلیس رفته‌اند. یکی از نقشه‌های استعماری انگلیس نامزدی شخصی دست نشانده به نام فیصل اول، فرزند شریف حسین حاکم حجاز و متحد اصلی بریتانیا برای پادشاهی عراق بود، آیت الله خالصی برای ناکام کردن این نقشه از آیت الله میرزا سید علی شیرازی فرزند آیت الله میرزا حسن شیرازی خواست تا خود را برای حکومت عراق کاندیدا کند، ولی ایشان به دلیل زهد وتقوایش ودوری گزینی از سیاست از پذیرفتن این پیشنهاد خودداری نمود. بناچار شرایطی به وجود آمد که فیصل اول پادشاه عراق شد.
یکی دیگر از نقشه‌های شوم انگلیس پافشاری بر فیصل اول جهت عقد قرارداد خائنانه قیمومیت بریتانیا بر عراق بود. از این رو آیت الله خالصی به همراه دیگرمراجع با صدور فتوای تحریم شرکت عراقیها در انتخابات مجلس مؤسسان از یک سو و آیت الله خالصی زاده با رهبری مخالفتهای سیاسی وبرگزاری تظاهرات متعدد از سوی دیگر به مقابله با این نقشه پرداختند.
در نتیجه فعالیتهای آیت الله خالصی زاده ونقش مهم او در پیاده کردن منویات پدرشان، سرپرسی کاکس حاکم کل نظامی انگلیس در عراق شخصاَ دستور خروج خالصی زاده ظرف مدت ۲۴ ساعت از عراق را صادر کرد. معظم‌له در ۶ شهریور ۱۳۰۱ ش عراق را به سوی ایران ترک گفت. بدینسان اولین فصل از زندگانی ایشان به پایان رسید وفصل جدیدی از مبارزات وی در ایران آغاز شد، ایشان در مدت ۲۷ سال تبعیدش در این کشور در ۹ شهر ایران؛ کرمانشاه، قصر شیرین، تهران، خواف، مشهد، تویسرکان، نهاوند، کاشان ویزد همواره در تبعید، زندان ویا تحت اقامت اجباری بود. با این وجود توانست فعالیتهای فراوانی را انجام دهد.
آیت الله خالصی زاده با استقبال پرشور علما و اهالی تهران وارد این شهر شد، ایشان در بدو استقرارش در تهران برای نمایان ساختن فجایع وتجاوزات انگلیس در عراق «جمعیت نمایندگان عالی بین النهرین» را تأسیس نمود واسناد مربوطه را در کتابی به نام «مظالم انگلیس در بین النهرین» منتشر ساخت، کتاب مزبور توسط مجلس شورای ملی به چاپ رسید ودر مدت کوتاهی سه مرتبه تجدید چاپ شد( ۳). با تبعید آیت الله شیخ مهدی خالصی در سال ۱۳۰۳ش وخروج معترضانه مراجع نجف به سرکردگی آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی و آیت الله نائینی، فعالیتهای سیاسی و دینی علامه خالصی زاده گسترش یافت، با تشدید این فعالیتها از راه برگزاری برنامه‌ها وسخنرانیهای منظم در مسجد سلطانی بازار تهران، «جمعیت مجتمعین مسجد سلطانی» تشکیل شد. این جمعیت سهم به سزائی در مبارزات سیاسی و فعالیتهای ضد انگلیسی در تهران داشت. تنظیم تظاهرات و اعتراضات گسترده علیه سیاست این دولت استعمارگر در جهان اسلام در مقابل سفارت آن کشور و مخابره خواسته‌های ملی به مجامع بین المللی از جمله فعالیتهای این جمعیت است. سر پرسی لورین وزیر مختار انگلیس در تهران طی تلگرافی به مقامات انگلیسی در لندن نوشته است:
«شیخ محمد خالصی عامل اساسی تحریکات علیه انگلیس در تهران است» (۴ ).
سخنرانیهای آیت الله خالصی زاده در مسجد سلطانی به حدی مهم بود که توانست عده زیادی از اهالی پایتخت را به خود جذب کند، این سخنرانیها در برخی از روزنامه‌های وقت منعکس می شده و به سال ۱۳۰۲ش در کتابی به نام «مواعظ اسلامی» در خراسان به چاپ رسیده است. آقای نور الدین کیانوری دبیر کل حزب منحل توده در خاطرات خود در خصوص اجتماع مسجد سلطانی می نویسد:
«خالصی زاده مدتی در مسجد شاه سخنرانیهایی داشت وصحبتهای خیلی تند ضد انگلیسی می کرد، او توانسته بود عده زیادی را که دشمن انگلیسی‌ها بودند واز قرارداد ۱۹۱۹م واز حاکمیت انگلیسی‌ها بر ایران دردمند بودند جذب خود کند. در آن زمان تریبون دیگری وجود نداشت. فعالیت نیروهای چپ وکمونیست ودیگران فوق العاده ناچیز بود، ولی خالصی زاده عده زیادی جوان پسر ودختر را جذب کرده بود، من آنقدر خاطرم هست که خواهرم (اختر) به اتفاق همشاگردیهایش در این سخنرانیها شرکت می کردند. آنها از صحبتها یادداشت بر می داشتند ویادداشتها را با هم معاوضه می کردند. من که شاید ۸-۹ ساله بودم، این چیزها را می دیدم وبرایم جالب بود وبعد یک بار برادر بزرگترم (محمد علی) دست مرا گرفت وبا خودش برای شرکت در یک راهپیمائی بزرگ برد که خالصی زاده راه انداخته بود» (۵ ) .
یکی دیگر از فعالیتهای آیت الله خالصی زاده در تهران، مبارزه با نقشه جمهوریت رضاخان بود، ایشان دریافته‌اند که هدف رضا خان از تغییر رژیم، پایه گذاری رژیم لائیک در ایران است، در این مبارزات آیت الله سید حسن مدرس از درون مجلس و علامه خالصی زاده از بیرون آن فعالیت داشتند. این مبارزات سرانجام به وقایع مهم دوم فروردین ۱۳۰۳ و برگزاری تظاهرات یکصد هزار نفری مردم تهران انجامید. در آن روز سرنوشت ساز که قرار بود مجلس برای رأی گیری درباره تغییر رژیم جلسه‌أی برگزار کند، رضاخان نخست وزیر ووزیرجنگ، آیت الله مدرس را در مجلس تهدید کرده بود وبه درگاهی رئیس شهربانی تهران دستور داده بود از نماز جماعت وسخنرانی خالصی زاده در مسجد شاه بازار جلوگیری کند. علامه خالصی زاده هنگام حضور برای اقامه نماز با درهای بسته مسجد مواجه شد، از آن رو عبای خود را وسط بازار انداخت ودستور داد مردم حاضر اذان سر دهند، با بلند شدن بانگ اذان حالت روحانی عجیبی بر حاضران حکم فرما شد، مردم خود را از هر سوی به این اجتماع عظیم رساندند. پس از اقامه نماز جماعت تاریخی در خیابانهای اطراف بازار، خالصی زاده در سخنرانی مهمی مردم را در جریان توهین به مدرس در مجلس قرار داد واز جمعیت حاضر خواست که به سوی مجلس راهپیمائی کنند. در میدان بهارستان میان مردم با رضاخان و عمالش درگیری به وجود آمد، آیت الله خالصی زاده به نمایندگی از جمعیت معترض وارد مجلس شد و با تدیّن نایب رئیس مجلس و خود رضاخان درگیر شد. در نتیجه این حوادث جلسه رسمی مجلس تشکیل و رضاخان به خاطر توهین به مردم معترض مورد نکوهش رئیس مجلس قرارگرفت، از پست نخست وزیری استعفا داد و بلا فاصله تهران را به سوی بومهن ترک گفت، متعاقب آن با صدور بیانیه ای انصراف خود را از جمهوری اعلام نمود. ( ۶)
پس از این رویدادها رضاخان تصیم گرفت مخالفان اصلی خود را از سر راه بردارد، ابتدا با طراحی نقشه ترور خالصی زاده و تیر اندازی فرد ناشناسی به سوی معظم له در تهران سعی در از بین بردن ایشان داشت ( ۷). متعاقب آن پس از حادثه مشکوک«ترور ماژور ایمبری» سرکنسول امریکا در تهران در قضیه سقاخانه، آیت الله خالصی زاده به تهمت مشارکت و تحریض به هنگام بازگشت از نماز مغرب وعشا دستگیر وبه شهر خواف در مرز افغانستان تبعید ودر قلعه هولناک آن شهر زندانی شده است. از آن پس ایشان در حدود ۲۷ سال توقف در ایران همواره در حال تبعید، زندان ویا تحت اقامت اجباری به سربرد، از جمله در شهرهای مشهد مقدس به مدت دو سال (ایشان در آن شهر شاهد به شهادت رسیدن پدرش حضرت آیت الله شیخ مهدی خالصی به وسیله زهر توسط عمال کنسولگری انگلیس در خراسان بود) سپس به تهران بازگشت و چهار سال در این شهر توقف کرد ودر چند نوبت دستگیر و بازداشت شد، آنگاه به تویسرکان تبعید شد و مدت ۱۴ سال در شهرهای تویسرکان و نهاوند گذراند، در کاشان ۲ سال، در تهران ۲ سال دیگر و در یزد ۳ سال در حال تبعید بود ( ۸).
این فشارها وگرفتاریها ذره‌ای از عزم استوار وایمان راسخ حضرتش نکاست، چون کوه پایدار در حال مبارزه با دو پهلوی وادای وظیفه شرعی ودینی خود بود. خلاصه فعالیتهای معظم له در این برهه:
– دعوت برای برگزاری کنگره اسلامی در تهران با حضور سران کشورهای اسلامی جهت بررسی مشکلات جهان اسلام.
– برنامه ریزی و نامه نگاری با مسئولین عربستانی برای تعمیر قبرستان بقیع در مدینه منوره.
– فعالیت برای احیای حوزه علمیه شهر مقدس مشهد در زمان حضور پدرشان آیت الله شیخ مهدی خالصی در آن شهر.
– مشارکت در تنظیم وفهرست برداری منابع خطی کتابخانه آستان قدس رضوی.
– مبارزه با بدعتها وخرافاتی که پیرامون دین مبین اسلام ومذهب تشیع را گرفته است. این قسمت از مبارزات معظم له را می توان دشوارترین وپر رنجترین قسمت مبارزات او به شمار آورد.
– مبارزه با فرقه های منحرف، ومناظره با پیروان ادیان و عقاید مختلف به هدف بیان حقیقت اسلام.
– بازسازی قبرستان حیقوق پیامبر در شهر تویسرکان.
– شناسائی و معرفی معجزه حفظ کل قرآن کریم توسط مرحوم کربلائی محمد کاظم ساروقی کشاورز بیسوادی که یک شبه حافظ کل قرآن کریم شد، و اعزام ایشان نزد مراجع نجف جهت معرفی به جهان اسلام.
خلاصه این رویداد این است که همزمان با تبعید آیت الله خالصی زاده در تویسرکان، معظم له به دنبال دریافت خبری مبنی بر عزم رضا شاه بر چاپ نسخه‌ای تحریف شده از قرآن کریم، اقدام به حفظ قرآن کریم می نماید، روزی حضرتش در مزرعه ای درحال مرور محفوظات خود با صدای بلند بود که در همان لحظه کربلائی محمد کاظم ساروقی درحال عبور از روبروی این مزرعه بود، کربلائی کاظم اشتباه آیت الله خالصی را تصحیح نمود، مرحوم خالصی زاده که از معجزه حفظ قران کربلایی مطلع می شود، از او می خواهد مدتی در تویسرکان درنگ کند تا حفظ قرآن را با وی مرور کند واز آن حافظ الهی بهره‌مند شود، سپس ایشان را برای معرفی به جهان اسلام به همراه نامه‌ای به نجف گسیل داشتند(۹ ).
– احیای حوزه‌های علمی شهرهای کاشان ویزد.
– بازپس گیری موقوفات غارت شده توسط رژیم پهلوی در شهرهای کاشان ویزد.
– احیای نماز جمعه در شهرهای محل تبعید خودشان.
– پایه گذاری نماز جمعه در شهرری.( ۱۰)
– مخالفت شدید با انتقال جسد رضا شاه برای دفن در ایران.(۱۱ )
– انتشار روزنامه‌های متعدد در تهران: لواء بین النهرین (۱۳۰۲ش)، اتحاد اسلام (۱۳۰۳ش)، ومنشور نور (۱۳۲۴ش).
آیت الله العظمی خالصی زاده دارای تألیفاتی در زمینه فقه، تفسیر، اصول فقه، تاریخ ودیگر علوم دینی است. از جمله این تالیفات:
آئین دین یا احکام اسلام (رساله عملی خلاصه) / آئین جاویدان (رساله عملی همراه با بیان اسرار احکام)/ رساله الجمعه (ارمغان الهی)/ معارف محمدیه / تفسیر هدی وشفاء / خرافات شیخیه وکفریات ارشاد العوام / راهزنان حق وحقیقت (در رد کتاب مارکسیستی نگهبانان سحر وافسون) / اسرار پیدایش شیخیت وبابیت وبهائیت / نظام عائله اسلامی (خطی ـ درباره احکام خانواده اسلامی) / کشف الاستار (در رد کتاب اسرار هزار ساله حکمی) / خدا در طبیعت (حاشیه وتعلیق بر کتاب ستاره شناس فرانسوی کامیل فلاماریون) / مواعظ اسلامی (مجموعه سخنرانیهای مسجد سلطانی تهران) / مظالم انگلیس در بین النهرین / حقیقت حجاب در اسلام / خواص روزه / العروبه فی دار البوار / النیروز. وتألیفات دیگر به دو زبان فارسی وعربی است.
سرانجام مبارزات آیت الله العظمی خالصی زاده در ایران تبعید مجدد ایشان به عراق از سوی رژیم محمد رضا پهلوی در ۱۳ آبان ۱۳۲۸ش بود. ایشان در عراق نیز راه مبارزه با رژیمهای مستبد آن کشور را در پیش گرفته است، به ویژه در زمان حکومت مستبد عبد الکریم قاسم که به وسیله تقنین وتصویب قوانین مخالف شرع اسلام وحمایت از کمونیستیهای عراق جهت تبلیغ کمونیسم و قتل وحشیانه مردم دشمنی خود را با دین آشکار ساخته بود. نتیجه این مبارزات نیز زندان و اقامت اجباری و مسمومیت بود. این مرجع مبارز، و عالم خستگی ناپذیر سرانجام در نتیجه یکی از این مسمومیتها به سختی بیمار شد، و روز به روز بر بیماری او افزوده می شد تا این که در آغازین ساعات روز جمعه ۳۰ آذر ۱۳۴۲ موافق با ۱۹ رجب ۱۳۸۳ قمری در سن ۷۵ سالگی در بغدادجان به جان آفرین داد وروحش به سوی فردوس برین شتافت. پیکر این عالم باتقوی پس از تشیع مهیبی در حجره دوران طلبگی در صحن مطهر کاظمین به خاک سپرده شد.، مجالس سوگواری متعددی در سوگ ایشان برگزار گردید، ودر یزد نیز مجلس ختمی از سوی شهید محراب آیت الله صدوقی منعقد شد.
خدایش بیامرزاد.
پی نوشت‌ها:
– آل فرعون، فریق مزهر: الحقائق الناصعه فی الثوره العراقیه عام ۱۹۲۰م، ص۱۵۸-۱۴۹، بغداد ۱۹۵۲م.
– کفائی، عبد المجید: مرگی در نور، ص۴۱۶، تهران۱۳۵۹ش.
– دکتر حائری در تشیع ومشروطیت درباره کتاب مظالم انگلیس می نویسد: ((این کتاب کوتاه ولی سودمند می باشد، تا آنجا که ما آگاهی داریم مظالم از کتابهای انگشت شماری است که گزارش رویدادهای مربوط به خیزش علمای ایرانی مقیمم عراق را تا تبعید آنان به ایران دنبال می کند)). تشیع ومشروطیت ص۲۰۴-۲۰۳، تهران۱۳۶۴ش.
– اداره اسناد محرمانه انگلیس، سند شماره : F.O.5.371/9047
– کیانوری، نور الدین: خاطرات نور الدین کیانوری ص۲۹-۲۸ / و روزنامه اطلاعات اطلاعات ضمیمه) شماره ۱۹۷۹۲ دوشنبه ۲۳ آذر ۱۳۷۱ ص۳ و ۶
– مستوفی، عبد الله: شرح زندگانی من یا تاریخ اجتماعی واداری دوره قاجاریه، ج۳، ص۵۹۵، تهران۱۳۴۱ش.
– روزنامه قانون سال ۳ شماره ۳۱ (چهارشنبه ۳ رمضان ۱۳۴۲ ـ ۲۰ حمل ۱۳۰۳).
– نگاه کنید: الدباغ، هاشم: صفحات مشرقه من الجهاد الدینی والسیاسی لعلماء العراق الامام الشیخ محمد الخالصی، ص۱۴۱ به بعد، تهران۱۳۷۷ش
– نگاه کنید: معجزه قرآن در عصر حاضر، زندگینامه کربلایی کاظم ـ حمید رضا مرادی ، نور علی نور۱۳۸۰/ و معجزه قرآن، کربلائی کاظم مرد بیسوادی که ناگهان حافظ قرآن کریم شد ـ سید ابو الفتح دعوتی، دفتر نشر معارف اسلامی ۱۳۷۶٫
– مرکز اسناد ملی – اسناد نخست وزیری / اسناد متعلق به آیت الله خالصی زاده.
– تفرشی، مجید و طاهر احمدی، محمود: گزارشهای محرمانه شهربانی ۲۶-۱۳۲۴، ج۱، ص۶-۲۶۵و ۲۹۱، تهران۱۳۷۱٫
