مقاومت، ایستادگی و پیروزیهای مکرر ایران در جبهه های نبرد، در طول سالهای جنگ، به هیچ وجه خوشایند استکبار جهانی نبود. از این رو، در ماههای آخر جنگ، حمایت جهانی از عراق به اوج رسید و آمریکایی ها عملا و به طور مستقیم، وارد صحنه شدند. سکوهای نفتی ما را بمباران میکردند و با هدایت هواپیماهای عراقی بمباران نفتکشها را تسهیل میکردند و هواپیمای مسافربری ایران را مستقیما منهدم کردند.
فرانسوی ها نیز هواپیماهای پیشرفته سوپر اتاندارد و میراژ ۲۰۰۰ در اختیار عراق گذاشتند و روسها نیز مدرنترین هواپیماهای جنگنده و دورپرداز و بلند پرواز و … را به عراق ارسال کردند. کویت و عربستان، سیل دلارهای خود را به عراق روانه ساختند. آلمانیها مواد لازم برای سلاح شیمیایی در اخیتار عراق میگذاشتند. با این امکانات، عراق به طور وسیع، مناطق مسکونی و جبههها را بمباران شیمیایی میکرد و مجامع بینالمللی، با سکوت خود، این جنایات را تأیید میکردند. در نتیجه، جنگ از حالت طبیعی خود خارج و به یک نسلکُشی گسترده و بدون هیچ گونه ملاحظات اخلاقی، انسانی، حقوقی و… تبدیل شده بود.۲ از سوی دیگر، تحریمهای همه جانبه و شدید بینالمللی، فشارهای بسیار زیادی در زمینه اقتصادی، نظامی و … بر مردم و مسئولین ایران وارد میکرد: در چنین شرایطی، حضرت امام(ره) با مشورت مسئولین نظام و کارشناسان، مصلحت نظام اسلامی را در پذیرش قطعنامه ۵۹۸ و قبول آتش بس دید. از این رو، با وجود آرمانها و اهداف کلان و بلند مدتی که از تداوم دفاع مقدس داشت، قطعنامه را پذیرفت؛ اما موضعگیری جدید، به هیچ وجه با روحیات و انتظارات مردم ایران و به ویژه رزمندگان و خانوادههای شهدا و ایثارگران هماهنگی نداشت و آنان انتظار چنین چرخش ناگهانی را نداشتند و افزون بر این، این موضعگیری، میتوانست تأثیر منفی بر حرکتهای انقلابی و نهضتهای آزادیبخش جهان نیز داشته باشد. طبیعی است که در چنین شرایطی، پذیرش قطعنامه و آتش بس، به مثابه نوشیدن جام زهر برای حضرت امام(ره) بود که او تنها به خاطر رضای خداوند، حفظ اسلام و مصالح نظام اسلامی، آن را با جان و دل پذیرا شد. در پیام تاریخی امام در مورد پذیرش قطعنامه چنین آمده است: «… قبول این مسئله برای من، از زهر کشنده تر است؛ ولی راضی به رضای خدایم و برای رضایت او، این جرعه را نوشیدم. در شرایط کنونی، آن چه موجب این امر شد، تکلیف الهیام بود. شما میدانید که من با شما پیمان بسته بودم که تا آخرین قطره خون و آخرین نفس بجنگم؛ اما تصمیم امروز، فقط برای تشخیص مصلحت بود و تنها به امید رحمت و رضای او، از هر آن چه گفتم، گذشته و اگر آبرویی داشتم، با خدا معامله کرده ام». اقدام خالصانه حضرت امام(ره) هم در کوتاه مدت و هم در دراز مدت، شرایط را به نفع نظام اسلامی رقم زد؛ زیرا این موضع ناگهانی که به هیچ مورد انتظار دشمنان نبود، یکباره دشمن را به موضع انفعالی کشاند و در حالی که او از «ماشین جنگی» برتر و حمایت همه جانبه بینالمللی برخوردار بود، با قبول قطعنامه از سوی ایران و حضور گسترده و بینظیر مردم در جبههها، پس از نبردی یک ماهه، شکست را پذیرفت و به قبول قطعنامه گردن نهاد و از سوی دیگر، باعث شد تا شعار صلح طلبی را از دست دشمنان گرفته شود و آنان کاملاً خلع سلاح شوند و با حمله عراق به کویت و شکل گیری ائتلاف بین المللی علیه عراق، حقانیت ایران در جنگ تحمیلی برای همگان آشکار و دولت عراق به عنوان متجاوز شناخته شود.
چرایی تداوم جنگ بعد از فتح خرمشهر اگر صلح را مجموعهای از آتشبس، عقبنشینی، تعیین متجاوز، تامین خسارتهای وارده و … بدانیم، باید بگوییم که در آن زمان، هیچ گونه پیشنهاد صلحی ارائه نشد و شورای امنیت و دیگران، تنها آتش بس و در واقع حالت نه جنگ نه صلح را توصیه میکردند . در آن زمان طرحی که متضمن صلح واقعی باشد و شناسایی متجاوز و پرداخت غرامت را نیز شامل شود و تضمین برای عدم تعرض مجدد داشته باشد، وجود نداشت و پیشنهادهای ارائه شده، تنها در حد آتش بس و مذاکره طرفین بود . این امر با توجه به پشتیبانی یک طرفه و آشکار دولتهای بزرگ و نهادهای بین المللی از عراق، هیچ گاه نمیتوانستشرایط ایران را برای یک صلح واقعی و شرافتمندانه محقق سازد . به این ترتیب ایران، دلایل منطقی و عقلانی برای ادامه جنگ داشت . این دلایل عبارت بود از: ۱ . شرایط ایران برای صلح (شناسایی و تنبیه متجاوز و پرداخت غرامت از سوی عراق) . ۲ . مرزهای ایران تامین نداشت و نقاطی در شلمچه، طلائیه، فکه و قصر شیرین در اشغال عراق بود و نیز شهرهای سومار، نفتشهر و مهران عملا در اشغال دشمن بود و امکان آزادسازی این نقاط از راه مذکور، غیرمعقول به نظر میرسید و راهی جز ادامه جنگ وجود نداشت . ۳ . در حالی که نیروهای خودی، پیروزیهای زیادی کسب میکردند، توقف جنگ و چانهزنی در پشت میز مذاکره، برای آزادی نقاط مرزی آزاد شده، صحیح نبود . ۴ . شهرهای آزاد شده همچون خرمشهر، به علتحضور دشمن در شلمچه، همچنان مورد تهدید بود . ۵ . توانایی کمی ارتش عراق ترمیم شده و با کمکهای همه جانبه دولتهای بزرگ افزایش هم یافته بود . ۶ . تنها چیزی که ارتش عراق از دست داده بود، روحیه بود که با توجه به روحیه فرماندهی آن (شخص صدام)، این مسئله نیز پس از مدتی قابل ترمیم بود . ۷ . در حالی که نیروهای جمهوری اسلامی در نوار پیروزی قرار داشتند، آتش بس و صلح ناپایدار در هنگام قدرت و دادن فرصت مجدد به عراق، زیانهایی به بار میآورد . اگر آن روز جنگ متوقف میشد و تجربهای چون مذاکرات سوریه و اسرائیل، بر سر ارتفاعات جولان، فراروی ما قرار میگرفت و ما ناچار میشدیم بر سر سایر مناطق تحت اشغال، پشت میز مذاکره با عراق چانهزنی بیحاصل کنیم; امروز جامعه، مسئولان وقت را شماتت میکرد . ۸ . عراق در نظر داشتبا برگزاری اجلاس سران جنبش غیر متعهد در بغداد و کسب ریاست دورهای این جنبش، برای تحقق خواستههای نامشروع خود، به ایران فشار آورد; ولی ایران با حمله به داخل خاک عراق در عملیات رمضان، این امتیاز مهم و حیاتی را از عراق گرفت . ۹ . به همین منظور در ۲۰ خرداد ۱۳۶۱ش . جلسهای در حضور امام خمینی در جماران تشکیل گردید و موضوع به شور گذاشته شد . از نظر نظامیان شرکت کننده در آن جلسه، امکان پدافند با توقف روی خط مرزی وجود نداشت; زیرا در اغلب نقاط مرزی هیچ گونه مانع طبیعی وجود نداشت و ایجاد استحکامات جدید نیز یک سال به طول میانجامید و طی این مدت احتمال حمله مجدد عراق جدی بود . مهمتر این که با تکیه بر اصل متعارف نظامی «تعقیب دشمن» هرگونه توقف پس از فتح خرمشهر یک حرکت غیراصولی بود . به همین دلیل امام خمینی (ره) پس از تردید اولیه در مورد تداوم جنگ در خاک عراق با استماع دلایل نظامیان و نا امیدی از پذیرش شرایط ایران توسط دولت عراق، با ادامه جنگ و ورود نیروهای ایران به خاک عراق موافقت نمودند . «… قبول این مسئله برای من، از زهر کشنده تر است؛ ولی راضی به رضای خدایم و برای رضایت او، این جرعه را نوشیدم. در شرایط کنونی، آن چه موجب این امر شد، تکلیف الهیام بود. شما میدانید که من با شما پیمان بسته بودم که تا آخرین قطره خون و آخرین نفس بجنگم؛ اما تصمیم امروز، فقط برای تشخیص مصلحت بود و تنها به امید رحمت و رضای او، از هر آن چه گفتم، گذشته و اگر آبرویی داشتم، با خدا معامله کرده ام». متن قطعنامه ۵۹۸ شورای امنیت، با تأیید مجدد قطعنامه ۵۸۲ خود به سال۱۹۸۶ میلادی ، با ابراز نگرانی عمیق از این که علی رغم در خواستهایش برای آتش بس، منازعه بین ایران و عراق به شدت سابق با تلفات شدید انسانی و تخریب مادی ادامه دارد، با ابراز تأسف از آغاز و ادامه منازعه، همچنین با ابراز تأسف از بمباران مراکز صرفاً مسکونی غیرنظامی، حملات به کشتیرانی بی طرف یا هواپیماهای کشوری، نقض قوانین بین المللی انسان دوستانه و دیگر قوانین ناظر بر درگیری مسلحانه، بویژه کاربرد سلاحهای شیمیایی برخلاف الزامات پروتکل ۱۹۲۵ ژنو، با ابراز نگرانی عمیق نسبت به احتمال تشدید و گسترش بیشتر منازعه، مصمم گردید به تمامی اقدامات نظامی بین ایران و عراق خاتمه بخشد، معتقد شد که می باید یک راه حل جامع، عادلانه، شرافتمندانه و پایدار بین ایران و عراق به دست آید. |